Moliyaviy tahlilning rivojlanish tarixi va fan sifatida shakllanishi

Tahlil fanining “Statistika fani” bilan bog‘liqligi.
Tahlil fanining statistika fani bilan bog‘liqligi shundaki, bunda
hodisa va jarayonlarning, samara va natijaviylikning miqdoriy
ko‘rsatkichlari baholansa, tahlilda ko‘proq qiymat ifodasidagi
ko‘rsatkichlarga, moliyaviy ko‘rsatkichlarga ustunlik beriladi. Jumladan,
har ikkita fanda ham bir xil axborotlar va iqtisodiy usullar to‘plamidan
foydalaniladi. Shu bilan birga statistik ustunlik ko‘proq makroiqtisodiy
96
ko‘rsatkichlar va ularning o‘zgarish tendensiyalariga qaratiladi. Tahlilda
esa asosiy jihat mikrodarajada, ya’ni korxona uning bo‘limlari va
bo‘g‘inlari bo‘yicha baholanadi. Shuningdek‚ statistika ko‘proq
dinamik o‘zgarishlarni aniqlashga qaratilsa tahlilda sabab oqibat
bog‘lanishlariga, omilli o‘zgarishlarga, ichki imkoniyatlarni aniqlashga,
ularning yo‘lga qo‘yish chora-tadbirlarini ko‘rishga qaratiladi.
Shuningdek‚ statistik hisobotlar tahlil uchun zaruriy hisobot manbaa
hisoblanadi.
Tahlil fanining iqtisodiy matematika fani bilan bog‘liqligi.
Tahlil, iqtisodiy matematika fani bilan mikro ko‘lamda faoliyat
samaradorligi va natijaviyligini analitik, tahliliy modelini yaratishda,
matematik algoritmini shakllantirishda uzviy aloqada bo‘ladi.
Yuqorida qarab chiqilgan korrelyatsion, regression, determinant,
logorifmlar, nazariy o‘yin, integral usullari tahlilda keng qo‘llaniladigan
usullar qatoriga kiradi.
Tahlil fani shuningdek moliya, investitsiya, soliqlar va soliqqa
tortish, makro va mikro iqtisodiyot, muhandislik fanlari bilan ham uzviy
aloqada bo‘ladi.
 
2. Tezkor (operativ), joriy va istiqbolli tahlil turlarining ahamiyati.
Bu tamoyil iqtisodiy tahlilni o‘tkazish, qarorlar qabul
qilish va ularni amaliyotga joriy qilishda aniq va
tezkorlikni taqozo qiladi.
axborotlarni chuqur qayta ishlash, faoliyatga obyektiv baho berish,
iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlarni aniqlash orqali tezkor, joriy va
istiqboldagi boshqaruv strategiyasini belgilab beruvchi – iqtisodiy tahlil;
Joriy (operativ) moliyaviy tahlil – alohida moliya rejalarini
bajarilishida yoki moliya operatsiyalarini amalga oshirish davomida
operativ tarzda moliyaviy holatga ta’sir etish yuzasidan o‘tkaziladigan
tahlil turidir.
Istiqbolli moliyaviy tahlil – amaldagi holatni o‘rganish asosida
moliyaviy holat va uning alohida birliklari bo‘yicha kelajakdagi
o‘zgarishlarning kutilishlarini baholab beruvchi tahlil turidir.
Moliyaviy tahlilni tashkil etish bosqichlarini iqtisodiy tahlil va
uning tarkibiy qismlariga nisbatan yagona asosda birday belgilash
to‘g‘ri, lekin aynan moliyaviy tahlil yuzasidan uni quyidagi ketmaketlikda o‘tkazish maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz:
Moliyaviy tahlil maqsadini belgilash va rejasini tuzish;
Moliyaviy tahlil yuzasidan ma’lumotlar bazasini to‘plash;
Moliyaviy tahlilni bevosita o‘tkazish bosqichi;
Tahlil natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish
bosqichi;
Qarorlar tayyorlash bosqichi;
Tahlil natijalarini realizatsiya qilish bosqichi
Iqtisodiy tahlilni yoki moliyaviy tahlilni tashkil etishdagi
yondashuvlar turlicha bo‘lganligi bilan ularning mazmuni albatta bitta
jihatga ya’ni tahlilni sifatli va foydali o‘tkazishga qaratilgan.