Митти ҳикоялар: кеча ва бугун тошкент «Янги китоб»

Хуршид НУРУЛЛАЕВ 
БАҒРИТОШЛИК
Маҳалла раиси ва у эргаштириб келган фаолларнинг шунча гапи ҳавога учгандек эди. 
− Бу ҳовлида менинг ҳам ҳаққим бор, – ака улар айтган гапларнинг барига қўрслик билан шу жавобни қайтарди.
− Кўчиб чиққанингда уканг ёнингда биргалашди. Оиласидан орттирса яна ёрдамлашар.
Қария тоғасининг гапига жавоб бўлмади. 
Ука бошини хам қилган, гапирмасди. 
− Ниятинг ҳовлини сотиб, пулини иккига бўлишми? – Оқсоқоллардан бири чидолмай сўз қотди. – Укангнинг бешта боласи − 
сенинг жигарларинг. 
Уканинг ҳамон ердан кўз узмаганини айтмаса, ўтирганларнинг акага қадалган нигоҳларидан ўт сачрарди. 
Сукунатни уканинг илтижоси бузди.
− Майли, ака, келиб шу ҳовлида яшанг. Мен бирор ерга кўчарман. Ота-онамизнинг чироғи ўчмасин.
Бу гап келишмовчиликни бартараф этишга келганлар кўнглида укага нисбатан ачиниш, акага нисбатан ғазаб туйғусини янада 
оширган бўлса-да, барчасининг хаёлига бир фикр келганди:
«Ака ҳеч қачон данғиллама иморатини ташлаб бу ҳовлига келмайди. Болаларидан бирини кўчирай деса... Худо уни фарзанддан 
ҳам қисган».
ГУВОҲЛИГИНИ БИЛМАГАНЛАР
Ногоҳ янграган телефон қўнғироғи автобусда бораётган жувонни ҳушёр торттирди. У шошганча тиззаси устига қўйган сумкаси
-
ни очиб, қўл телефонини оларкан, атрофдагиларнинг диққатини ўзига қаратгани учун хижолатдан ийманган юзини ойнага бура 
туриб, телефонга бир кўз югуртирди-да, илкас уни қулоғига тутди.
− Йўлдаман, ҳозир ўзим телефон қиламан.
Бу гапни аёл деярли шивирлаб айтди. Сим қоққан томон гапириб улгурган бўлса керак, жувоннинг кўзида ёш томчилади. Теле
-
фон тугмасини босиб, сумкасига соларкан, ундан дастрўмол чиқарди. Ёшланган кўзларини артиб, ўзига қараб-қараб қўяётган 
нигоҳларга жавобан ноқулай ҳолатда қолгани учун узр сўрагандек, лабига сезилар-сезилмас табассум югуртирди. Қайта ёшлан
-
ган кўзларини артиш учун яна рўмолчани кўзига босди.
− Ҳаммаси яхши бўлади, – деди жувоннинг тўғрисида ўтирган мўйсафид ўзича ҳамдардлик билдириб. 
Жувон гапирмади, лекин бу гал юзига қўнмоқчи бўлган табассум қушларини ҳайдашга улгурмагани учун илжайишга мойил 
лабларини рўмолчасини билан яширган бўлиб, юзини яна автобус ойнаси томон бурди. Ташқарида бир маромда ўтиб бораёт
-
ган уйлар, дўконлар, йўлак бўйлаб одимлаётган одамлар кўзга ташланарди. Аёлга диққат қаратган йўловчилар ҳам кўзларини 
ташқарига қадашди.
Лекин, афсуски, боя аёлга қараганлар, унинг кўз ёш тўкканини кўриб ачингани ҳам, лабидаги табассумни оғир аҳволини 
яширишга бўлган сохталик деб ўйлагани ҳам айни дамда аёлнинг дунёда энг бахтиёр одамга айланганига гувоҳ бўлиб туриш
-
ганини билишмасди.
Аёлни саросимага солиб, кўзи ёшланишига сабаб бўлган қўнғироқни унинг ўғли амалга оширгани, шу қисқа мулоқотда у она
-
сига грант асосида институтга қабул қилинганини айтиб улгурганини йўловчилар қайдан ҳам билишсин.
ҚАЙТМАС ДУНЁ
Қишлоқдагилар кийинишидан мартаба эгасига ўхшаган бу одамни қабристонга фақат хотира кунлари эмас, бошқа вақтларда 
ҳам келиб-кетишини кўп кўришган. У ён-чеккалари бежирим қилиб ишланган улкан қоратошга туширилган ўрта ёшлардаги 
аёл сиймосига узоқ тикилиб туради, сўнг темирдан ясалган нақшинкор узун ўриндиққа ўтириб ўйга берилади. Қабристонга 
қоровуллик ҳам қиладиган нисбатан ёш қишлоқ домласи атай ҳаяллаб келиб, ёнига чўкади ва маҳзун оҳангда қироатни бошлай
-
ди. Хийла чўзилган фотиҳа тугаб, домла кетгач ҳам сипо киши жойидан қўзғалмайди. Анча вақтдан сўнг қабристондан чиқар
-
кан, уни кузатиб қолган домла билан қўл узатиб хайрлашади. У кетгач, домла қўлига қистирилган пулни қабристонда махсус 
ўрнатилган темир қутига ташлайди.
Ҳақиқатан, ҳозирда катта мартабага эга бу одам бир вақтлар муштипар онаси билан шу қишлоқда ёлғиз яшаган. Болалигида 
аъло баҳога ўқиган дейишади. Лекин институтга киролмаган. Бозорга ишга жойлашиб, қўли пул кўрган. Ичадиган одат чиқар
-
ган. «Нега етимман?» деб атрофга дод солган. 
− Қайтар дунё, болам, – бошида ўтириб йиғлаган муштипар она, − Лекин болангдан топмагин, болам, болангдан топмагин.
Дуоси қарғишга айланишини қайдан билсин она. 
Ўғилнинг ичкиликка ружу қўйгани онани адо қилган, дейишади. Қарилик ёшига етмай оламдан ўтган, бечора.
Ўғил-чи? Қишлоқдан бош олиб кетган. Бошқа юртларда ишлаган, ўқиган. Кўпчиликнинг ёдидан ҳам чиққиб кетган бир вақтда 
қишлоққа қайтган. Олдинги оиласи бўлмаган экан. Оқсоқоллар қистови билан бир қари қизга уйланган. Қаровсиз қолган ҳов
-

---

лидаги нураб қолган уйларни буздириб, гарчи ҳозир ҳеч ким яшамаса-да, томига қараса бошдаги қалпоқ ерга тушадиган иморат 
қурдирган. Фақат онасининг гўрини эмас, бутун қабристонни обод қилган.
− Қайтар дунё бўлса яхши эди, − деган у қарияларга. − Боламдан топармидим.
Дуоси қарғишга айланишини қайдан билсин она.
Қишлоқнинг энг мартабали одами фарзандсиз эди.
БОЛА ОЛДИДА АЙТИЛГАН ГАП
Шиша идишга қайнатилган сув солган она ошхонадан чиқиб, оёқ кийимини кийишга уринаётган ўғлининг ёнига келди. Ота ўз 
хонасидан чиқиб эшикка йўналаркан, хотини нимадир демоқчилигини сезиб тўхтади. 
− Қўшни хотин айтиб қолди, ўғлингиз унга салом бермаскан. 
—Нега салом бермадинг, ўғлим? − ота ўн ёшли ўғлининг кўзини ердан узмай туришини айбига иқрорликка йўйди.
− Кеча ўзим ҳам танбеҳ бердим, йўқ, яна салом бермабди.
Она сўзни тугатмай, ўғлининг ер тепкилаб айтган эътирози уларни ҳушёр торттирди:
− Тунов кун ойим сизга қўшнимиз ёмон аёл деб айтдилар-ку! Мен ёмон одамларга салом бермайман.
АЖАБ ХУЛОСА
Ота ишдан ҳар галгидек кеч қайтди. Эшикни очган хотинининг юзи безовта эди.
− Тинчликми?
− Яна синф раҳбари келди. Ўғлингиз билан ўзингиз гаплашмасангиз бўлмас экан. Қанақа беэътиборсизлар, деб дакки берди.
− Оиламизга аралашмасин, − асабийлашди у. − Бунча эътиборли бўлишмаса! Бўпти, гаплашаман. Ўғлинг ухлаяптими?
− Ҳа.
Ота эрта кетиб, кеч қайтарди. Дам олиш кунлари ҳам ишда бўларди. Бола билан гаплашишга вақт қани? Хайрият, фарзанди 
битта.
− Яна нима бўлди? Ўғлингми? – Ота хотинининг хавотирли боқишига аҳамият бергиси келмади. Ишда роса чарчаганди.
− Лицейда дарс қолдираётган экан. Мен гапирсам, қулоқ солмаяпти. Гуруҳ раҳбари маҳалла вакиллари билан келди. 
− Маҳалла нима деди? 
− Ўсмирлик − нозик палла, сизлар унинг ҳаёти билан қизиқмаяпсизлар, дейишди.
− Бизга ақл ўргатмасин, − ота асабийлашди. − Бунча эътиборли бўлишмаса!Ўғлинг ухлаяптими?
− Ҳа.
Отанинг уйга эрта қайтганига сабаб хотини телефон қилиб чақиргани эди. Милициядан келган чақирув қоғозига кўз югуртирар
-
кан, ота тутақди.
− Ўғлинг қани?
− Жўрамникида қоляпман, деб уч кечадан буён келмайди.
Ўғлининг институтдан ҳайдалгани, гиҳёванд модда истеъмол қилиши ва безориларга қўшилганини билган ота бу қандай содир 
бўлиши мумкинлигини узоқ ўйлади ва охири топди: мактаб, лицей ва институт ёшларга эътиборсиз, маҳалла-кўй бефарқ. 
Аччиқ кўргиликлар ҳали олдинда эканини ота билмасди.
МАВРИДИ КЕЛГАН ГАП
Она тушунмасди: бир қориндан тушган фарзандларининг бирини бошқасидан қандай устун қўйиш мумкин? Илгари катта қизи 
«сингилларимни аяйсиз», деб хархаша қиларди. Ундан кўра сингилларини кўпроқ яхши кўрар эканман, қизиқ. Энди бир иш 
буюрса, кичиклари ўзларини камситилган ҳисоблашади. Ахир, катта қизи олий ўқув юртига ўқишга кирмоқчи. Кўпроқ дарс 
қилсин дейди. Йўқ, сингиллар буни тушунишмайди. Кенжатойи, ҳатто юзига солди: «Сиз катта опамни кўпроқ яхши кўрасиз» 
эмиш. Ё тавба!
Она қўшни қишлоқда яшайдиган опаси йўқлаб келганда, суҳбатлашиб ўтиришаркан, фарзандлар ҳақида гап кетиб, унга қизлари 
истеҳзо қилибми ёки бу балки бир-бирига нисбатан қизғанишдир, гўё бирини иккинчисига нисбатан кўпроқ яхши кўришини 
унинг юзига солишиб, иддао қилишганини айтди.
− Одамнинг ўзига билинмайди, ҳақиқатан ота-она гоҳида фарзандларининг бирини бошқасидан ортиқ кўради, − деди опаси 
унинг ўйлаганига тескари фикр билдириб.
− Бу мумкин эмас, опа, – қондошидан таскин берувчи гап кутган сингил эътироз билдирди. – Ҳаммаси менга бир хил.
− Шундай дейсан-да. Раҳматли ойим ҳам мендан кўра сени кўпроқ яхши кўрарди. Эсингдами...
ЎҒРИ
Хотиним эрталаб нонушта вақтида айтиб қолди:
− Кеча қизиқ воқеа бўлди. Автобусда бораётсам, олдинги қатордаги бир кишилик ўриндиқда ўтирган кампир баланд овозда ким 
биландир телефонда баҳслашяпти. Ногоҳ унинг оёғи остида ётган бежирим қопчиққа кўзим тушди. Кампирники бўлса керак 
деб, дарҳол олиб узатдим. Елкасидан туртганимга ҳайрон бўлиб менга ўгириларкан, қопчиғи тушиб қолганини айтдим. Кампир 
шошиб телефонни ўчирди ва қопчиқни олиб, ҳовлиқиб ичини очди. Ҳар бир қатини синчиклаб кўздан кечираркан, ичи бўшли
-
гидан ҳафсаласи пир бўлди.
− Меники эмас, − деди у гап оҳангида топилдиқдан малолланганини яширмай. Кейин кўзларини жовдиратиб, ялинчганнамо 
овозда ўтинди, − Қопчиғим эскириб қолганди. Шуни ола қолай.
− Олақолинг, − дедим негадир унинг қилиғидан хижолат чекиб. 
− Ҳайдовчига бериш керак эди, − дея хотинимга жавоб берган бўлсам-да, киссавурларнинг пулни олиб, қопчиқни жойига 
ташлаб кетиш одати борлигини эшитганим хаёлимга келди.