Mikrobiologiya

serologik tiðlarga bo‘linadi va arab raqami bilan belgilanadi.
A  guruhi  70  ta  tiðni  saqlaydi.  Bu  guruhga  odamda  turli  xil
kasalliklarni keltirib chiqaruvchi streptokokklar kiradi. B guruhi  odam
uchun  shartli  patogen  bo‘lgan  streptokokklarni  saqlaydi,  C  guruhi
odam va hayvon uchun patogen hisoblangan streptokokklarni saqlaydi.
D  guruhiga  odam  uchun  patogen  hisoblanmagan  streptokokklar,
enterokokklar kiradi, ular odam va hayvon ichagida hayot kechiradi.
Ular boshqa a’zolarga tushsa yallig‘lanish jarayonini  keltirib chiqaradi,
masalan, xoletsistit, piolit va boshqalar. Shunday qilib, ularni shartli
patogenlar qatoriga kiritishimiz mumkin. Ajratib olingan kulturani
qaysi  guruhga  mansubligini  guruh  zardobi  bilan  quyiladigan
presiðitatsiya yordamida aniqlanadi. Serologik tiðini aniqlash uchun
esa tiðospetsifik zardoblar bilan agglutinatsiya reaksiyasi qo‘yiladi.
Tashqi muhit omillariga chidamliligi
Streptokokklar tashqi muhitga ancha chidamli. 60°C haroratda
30 daqiqadan so‘ng nobud bo‘ladi.
Qurigan balg‘am va yiringda oylab saqlanadi. Dezinfeksiyalovchi
moddaning odatdagi  konsentratsiyasi ularni 15—20 daqiqadan so‘ng
nobud  qiladi.  Enterokokklar  dezinfeksiyalovchi  moddaga  ancha
chidamli bo‘ladi. 50—60 daqiqadan so‘ng nobud bo‘ladi.
Hayvonlar  sezuvchanligi. Patogen streptokokklarga yirik va mayda
shoxli  hayvonlar,  ot,  itlar,  qushlar  sezgir  bo‘ladi.  Laboratoriya
hayvonlaridan esa quyonlar va oq sichqonlar sezgir bo‘ladi. Odam

163
uchun patogen streptokokklarning hammasi ham tajriba hayvonlar
uchun patogen bo‘lmaydi.
Infeksiya manbai. Odamlar (bemor va bakteriya tashuvchi) va
kam hollarda hayvonlar yoki streptokokk bilan ifloslangan oziq-ovqat
mahsulotlari infeksiya manbai bo‘lib hisoblanadi.
Tarqalish  yo‘li.  Havo-tomchi  va  havo  changi,  ayrim  hollarda
oziq-ovqat mahsulotlari, maishiy yo‘l orqali ham tarqaladi.
Kasallik ekzogen natijasida, shuningdek, endogen-burun halqumi,
qin shilliq qavatida hayot kechiruvchi shartli patogen sreptokokklarning
faollashishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Organizmning qarshi
kurash  kuchi  pasayishi  (och  qolish,  sovqotish,  toliqish  va  b.)
autoinfeksiya hosil bo‘lishiga olib keladi.
Streptokokk infeksiyalarining patogenezida taxminiy sensibiliza-
tsiya, ya’ni oldindan kasallanib o‘tgan streptokokk katta ahamiyatga
ega.  Streptokokkning  qon  yo‘liga  tushishi  septik  jarayonning  og‘ir
o‘tishiga sabab bo‘ladi. B gemolitik streptokokkning A serologik guruhi
odamlarda ko‘pincha kasallik keltirib chiqaradi. Ular o‘zidan patogen
fermentlarni, gialuronidaza, fibrinolizin (streptokinaza), dezoksiribo-
nukleaza va boshqalarni ajratadi. Bundan tashqari, streptokokklarda
antifagotsitar xususiyatiga ega kapsula, M proteini aniqlanadi.
Streptokokklar odamlarda turli xil o‘tkir va  surunkali  o‘tadigan,
yiring  hosil  qilmaydigan,  klinik  belgilar  va  patogenezi  bo‘yicha
farqlanadigan infeksiyalarni keltirib chiqaradi. Yiring hosil qiladigan
infeksiyalardan — flegmona, abssesslar, jarohat infeksiyalari, strep-
todermiya, sepsis angina va boshqalar, yiring hosil qilmaydigan yuqori
nafas yo‘lining o‘tkir infeksiyasi, skarlatina, revmatizm, saramas va
boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Streptokokklar ko‘pincha ikkilamchi infeksiyalarni — griðp, qiza-
miq,  ko‘kyo‘tal  va  boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradi va jarohatni
bitishini qiyinlashtiradi.
Immunitet. Antitoksik va antibakterial xarakterga ega immunitet
hosil bo‘ladi. Bir qancha hollarda esa organizmni oldindan kasallanishga
moyil qilib qo‘yadi, shuning uchun streptokokkli anginalar, saramas
va boshqa jarayonlar ko‘p marta takrorlanishi mumkin.
Profilaktikasi. Maxsus profilaktikasi ishlab chiqilmagan. Umumiy
profilaktikasida sanitariya-gigiyena tadbirlarini olib borish, organizm-
ning umumiy chidamliligini mustahkamlashdan iborat.
Davosi.  Antibiotiklardan  foydalaniladi.  Ko‘pincha  penitsillin
qo‘llaniladi,  chunki  streptokokklar  unga  chidamsiz.  Shuningdek,
eritromitsin va tetratsiklinlardan ham foydalaniladi.
Revmokarditda  streptokokklarning ahamiyati. Revmokarditning
patogenezi  to‘liq  o‘rganilgan. Lekin bu kasallikning kelib chiqishida

164
streptokokklar  asosiy rol o‘ynaydi. Buni quyidagi omillardan bilishimiz
mumkin:
1. Revmokardit bilan kasallangan bemorlar tomog‘ining ustki qismida
B gemolitik  streptokokklar aniqlangan.
2. Revmatizm  ko‘pincha  organizmni  sensibilizatsiyalovchi  an-
gina, tonzillit, faringit kasalliklaridan so‘ng yuzaga keladi.
3. Bemor qon zardobida streptokokk ferment va toksinlariga qarshi
antistreptolizin,  antistreptogialuronidazalar  antitelolari  aniqlanadi.
Keyingi yillarda surunkali revmokardit turining kelib  chiqishida
α-shaklli streptokokklarga  e’tibor  qilinmoqda.
Profilaktika. Revmokarditi, streptokokk kasalliklarining  (masalan,
bahor va kuzda profilaktika sifatida penitsillin bilan) oldini olish ishlari
olib borilishi lozim. Davolashda antibakterial preparatlar—penitsillin
qo‘llaniladi.
Skarlatina (qizilcha) etiologiyasida streptokokkning ahamiyati.
G.N.  Gabrichevskiy  (1902)  birinchi  bo‘lib,  gemolitik  streptokokk
skarlatina qo‘zg‘atuvchisi ekanligini aniqlagan. Lekin boshqa kasalliklarni
keltirib chiqaruvchi streptokokklar skarlatinani keltirib chiqaruvchi
qo‘zg‘atuvchidan farqlanmaydi, degan fikr yuritiladi, ammo bunga
ko‘pchilik qo‘shilmaydi. Hozirgi vaqtda aniqlanishicha, skarlatinani
eritrogentoksin ajratuvchi A guruhiga  mansub streptokokklar keltirib
chiqarar  ekan.
Kasallanib  o‘tganlarda  antitoksid  mustahkam  immunitet  hosil
bo‘ladi. Qayta kasallanish holatlari kam kuzatiladi. Skarlatinaga bolalar
bir xilda moyil bo‘lmaydi. 1—5 yashar bolalar skarlatinaga ko‘proq
moyil  bo‘ladi.  6  oylikka  qadar  bolalar  skarlatina  bilan  juda  kam
kasallanadi,  chunki  onadan  o‘tgan  immunitet  ularni  kasallikdan
saqlaydi.  V.I. Ioffening  olib  borgan  kuzatishlariga  qaraganda,
organizmning skarlatinaga moyillik darajasi uning streptokokk zahariga
qay darajada sezuvchanligiga bog‘liq. Streptokokk kuchli sezuvchan
bo‘lgan bolalarda skarlatina ko‘proq kuzatiladi.
Bola  organizmining  streptokokk  zahariga  sezuvchanligi  Dik
reaksiyasi yordamida aniqlangan. Dik reaksiyasi quydagicha olib boriladi.
Bularning ichki qismiga, teri ichiga gemolitik streptokokk toksinining
kichik dozasi yuboriladi. Toksin kiritilgan  joy qizarib, unda infiltrat
paydo bo‘lsa, reaksiya musbat natija berdi, deb hisoblanadi. Reaksiya-
ning  musbat  natija bermasligi muayyan organizm antitoksin zaharni
zararsizlantirganidan guvohlik beradi, shuning uchun bunday organizm
skarlatinaga moyil emas, deb hisoblanadi.
Profilaktika. Bemorni alohida xonaga ajratiladi va kasalxonaga
yotqiziladi. Muloqotda bo‘lganlarga, zaiflashgan bolalarga gamma-
globulin  yuboriladi. Maxsus profilaktika  ishlab chiqilmagan.

165
Davosi. Skarlatinani davolash uchun penitsillin muvaffaqiyat bilan
qo‘llaniladi.  Penitsillin  bilan  davolanilsa,  kasallikning  og‘ir  shakllari
kuzatilmaydi,  unga  boshqa  kasalliklar  qo‘shilmaydi  va  bemor  tezda
sog‘ayib ketadi. Kasallikning og‘ir shakllarida antitoksik zardob yuboriladi.
MIKROBIOLOGIK TEKSHIRISH
TEKSHIRISH UCHUN MATERIAL
1. Angina va skarlatinada bodom bezlaridan sidirib olingan yiring.
2. Saramas, streptodermiyada yallig‘lanish ekssudati.
3. Abssessda yiring.
4. Nefritda siydik.
5. Sepsis, endokarditga shubha qilinganda qon olinadi.
Tekshirish materialini yig‘ish
Asosiy  tekshirish  usullari
1. Bakteriologik.
2. Mikroskopik.
TEKSHIRISHNING    BORISHI
Tekshirishning birinchi kuni
S
i
d
a
n
il
o
a
d
i
m
a
d
r
o
y
n
o
p
m
a
t
a
t
x
a
p
li
r
e
t
.
X
.i
d
a
n
il
o
k
e
d
i
g
a
d
i
r
o
q
u
y
i
d
d
u
S
i
d
a
n
il
o
a
d
i
m
a
d
r
o
y
s
i
r
p
h
s
li
r
e
t
.
.i
d
a
n
il
o
a
d
s
ir
p
h
s
li
r
e
t
s
n
a
d
a
n
e
v
l
m
5
1
—
0
1
.i
d
a
n
il
o
a
d
r
e
t
e
t
a
k
is
i
h
s
x
a
y
,
a
g
h
s
i
d
i
li
r
e
t
S
,
b
i
r
it
n
a
l
y
a
if
a
r
a
t
a
m
m
a
h
g
n
i
n
n
o
p
m
a
t
a
g
r
a
g
a
il
n
o
q
%
5
g
n
‘
o
s
n
a
d
n
a
g
li
k
e
a
g
it
i
h
u
m
a
q
i
z
o
h
c
i
Z
.i
d
a
li
k
e
b
it
r
u
s
.i
d
a
li
k
e
a
g
a
v
r
‘
o
h
s
il
a
z
o
k
u
l
g
g
n
i
r
i
y
i
h
c
m
o
t
r
i
b
a
g
r
a
g
a
il
n
o
q
%
5
i
g
a
d
i
s
a
h
c
a
s
o
k
i
r
t
e
P
u
h
S
.i
d
a
li
q
i
h
c
b
it
r
u
s
n
a
li
b
l
e
t
a
p
h
s
a
h
s
i
h
s
a
v
i
d
a
li
z
i
m
o
t
,
b
a
y
‘
o
b
a
d
il
u
s
u
m
a
r
G
,
b
a
l
r
o
y
y
a
t
a
m
t
r
u
s
n
a
d
l
a
i
r
e
t
a
m
.i
d
a
li
r
i
h
s
k
e
t
a
d
it
s
o
p
o
k
s
o
r
k
i
m
a
g
r
a
g
a
il
n
o
q
%
5
n
a
d
i
s
a
m
k
‘
o
h
c
,i
d
a
n
a
l
a
g
u
fi
r
t
n
e
s
k
i
d
y
i
S
.i
d
a
li
k
e
,
b
a
y
‘
o
b
a
d
il
u
s
u
m
a
r
G
,
b
a
l
r
o
y
y
a
t
a
m
t
r
u
s
n
a
d
i
s
a
m
k
‘
o
h
C
i
n
n
o
q
n
a
g
li
r
it
l
u
y
u
s
0
1
:
1
.i
d
a
li
r
i
h
s
k
e
t
a
d
it
s
o
p
o
k
s
o
r
k
i
m
.i
d
a
li
k
e
a
g
a
v
r
‘
o
h
s
il
a
z
o
k
u
l
g
il
%
2
,
0
Shilliq qavatdan surtma.
Ochiq  yallig‘lanish  jarayonida.
Yopiq  yallig‘lanish  jarayonida.
Qon.
Siydik.
Shilliq.
Yiring.
Siydik.
Qon.

166
Ekilgan  muhitlarni  termostatda  37°C  haroratda  24  soatga
qoldiriladi.
Tekshirishning  ikkinchi  kuni.  Ekilgan  muhitlar  tekshiriladi.
Glukozali sho‘rvada streptokokklar probirka tubida devorga yopishgan
donador  cho‘kma  hosil  qilib  o‘sadi,  oziqa  muhit  tiniq  qoladi.
Glukozali sho‘rvadan olib 0,25 % glukoza saqlovchi Marten sho‘rvasiga
ekiladi (Lensfild pretsiðitatsiya reaksiyasini qo‘yish uchun).  5 % qonli
agarda esa 
β
 — gemolitik streptokokklar aniq gemoliz zonasini hosil
qilib o‘sadi, gemolitik streptokokk esa yashillanuvchi gemoliz zonasini
hosil qilib o‘sadi.
Shunday shubhali koloniyalardan olib:
1.  Surtma  preparat  tayyorlanadi  va  Gram  usulida  bo‘yaladi.
Mikroskop  ostida  Grammusbat,  qisqa  va  uzun  zanjirsimon  bo‘lib
joylashgan streptokokklar ko‘rinsa tekshirish ishlari davom ettiriladi.
2. Sof kulturani ajratib olish uchun koloniyaning qolgan qismidan
olib, zardobli qiyshiq agarga ekiladi. Ekmalarni termostatda 37°C ha-
roratda  24 soatga qoldiriladi.
Tekshirishning uchinchi kuni. Ekmalarni termostatdan olib, qiyshiq
agardagi kulturaning sofligi tekshiriladi. Buning uchun surtma preparat
tayyorlab, Gram usulida bo‘yab, mikroskop ostida tekshiriladi. Agar
faqat streptokokklar ko‘rinsa, saxarolitik xossasini o‘rganish uchun
Giss  qatoriga  (laktoza,  glukoza,  maltoza,  saxaroza  va  mannitga)
ekiladi. Proteolitik xossasini o‘rganish uchun sutga, jelatinaga va 40 %
o‘t suyuqligiga ekiladi. Ekmalarni termostatda 37°C haroratda 24 soatga
qoldiriladi.
Marten sho‘rvasi tekshiriladi. Agar streptokokka xos o‘sish hosil
bo‘lgan bo‘lsa, serologik guruhini aniqlash uchun Lensfild pretsiðitatsiya
reaksiyasi o‘tkaziladi.
Lensfild pretsiðitatsiya reaksiyasini qo‘yish texnikasi. Bir kunlik
Marten  sho‘rvasida  o‘sgan  kulturani  bir  qancha  sentrifuga  probir-
kasiga quyiladi, 10—15 daqiqa (3000 min/aylan) sentrifugalanadi.
Cho‘kma ustidagi suyuqlik dezinfeksiyalovchi moddaga to‘kiladi,
cho‘kmaning ustiga steril fiziologik eritma quyilib yana sentrifuga qilinadi.
Cho‘kma  ustidagi  suyuqlik  dezinfeksiyalovchi  eritmaga  to‘kiladi,
cho‘kmasi esa alohida probirkaga to‘planadi. Uning ustiga 0,2 % li
xlorid kislotadan 0,4 ml solinadi. Probirkani suv hammomida 15 da-
qiqaga qoldiriladi, vaqt-vaqti bilan probirka chayqatib turiladi. Qay-
natilgan probirkani yana sentrifuga qilinadi. Bunda antigen cho‘kma
ustidagi suyuqlikka aralashadi va shu suyuqlikni alohida probirkaga
olib 0,2 % natriy gidroksidi bilan pHi 7,0—7,2 gacha to‘g‘rilanadi.
Indikator sifatida bromtimol ko‘ki (0,01 ml 0,04 % eritmasi) qo‘shiladi.
Ko‘rsatilgan reaksiyada eritmaning rangi somon-sariq rangdan ko‘k
rangga  aylanadi.

167
So‘ngra 5 ta pretsiðitatsiya probirkasiga  0,5 ml.dan streptokokk
guruhiga qarshi zardob solinadi (bu zardob quyonlarni immunizatsiya
qilish  yo‘li  bilan  olinadi).  1-probirkaga A  zardobi,  2-probirkaga
B  zardobi,  3-probirkaga  C zardobi,  4-probirkaga  D  zardobi,
5-probirkaga fiziologik eritma solinadi. Shundan so‘ng Paster piðetkasida
barcha  probirkalarga  tayyorlangan  aralashma  (antigen)  probirka
devoridan sekinlik bilan quyiladi. Agar reaksiya musbat bo‘lsa, ikki
suyuqlik orasida oq halqa loyqa hosil bo‘ladi.
Tekshirishning to‘rtinchi kuni. Natija o‘qiladi. Agar Giss qatorini
kislotagacha parchalasa, 40 % li o‘t suyuqligida o‘smasa, sutni ivitsa,
jelatinani suyultirmasa, pretsiðitatsiya  reaksiyasi musbat bo‘lsa, tekshi-
rish materialida streptokokk bor,  deb xulosa chiqariladi.
1.  Streptokokkni  aniqlash  uchun  qanday  tekshirish  usullaridan
foydalaniladi?
2. Lensfild pretsiðitatsiya reaksiyasi nima maqsadda qo‘yiladi?
3. Nima sababdan pretsiðitatsiya  reaksiyasida  antigen tiniq bo‘lishi
lozim? Reaksiya qo‘yish texnikasini tushuntirib bering.
Oziqa muhitlari
Tuxum  sarig‘i  qo‘shilgan  tuzli  Chistovich  agari.  Tuxum  sarig‘i
aralashmasi tayyorlanadi  (1 ta tuxum sarig‘i + 150 ml steril fiziologik
eritma). Go‘sht-peptonli tuzli agar (8—10 % natriy xlorid) eritiladi
va 45°C gacha sovitiladi, so‘ngra 20 % li tuxum sarig‘i aralashmasi
(sterillikka rioya qilgan holda) qo‘shiladi va Petri kosachalariga quyiladi.
Qonli  agar. Go‘sht-peptonli agar eritiladi va 45°C gacha sovitiladi.
Agarning soviganligi engakka tekkizib aniqlanadi. Bunda muhit issiq
bo‘lib, terini kuydirmasligi kerak. Unga aseptik sharoitda (yaxshi boksda)
3 % dan 30 % gacha (asosan, 5 %) steril defibrillangan qon qo‘shiladi,
yaxshilab  aralashtiriladi  va  qotib  qolmasidan  Petri  kosachalariga
quyiladi.
Tuzli  agar (tuzli  sho‘rva).  Go‘sht-peptonli  sho‘rva  va  go‘sht-
peptonli agarga (8—10 %) katta miqdorda natriy xlorid qo‘shiladi.
Sho‘rva probirkalarga, agarni Petri kosachalariga quyiladi.
Zardobli agar. GPA (go‘sht-peptonli agar) eritiladi, 45°C gacha
sovitiladi,  so‘ngra  unga  10—20  %  konservant  saqlamaydigan  va
taxminan 56°C da 30 daqiqa  davomida suv hammomida inaktivatsiya
qilingan zardob qo‘shiladi. Yaxshilab aralashtiriladi va Petri kosacha-
lariga quyiladi.
?
Nazorat  uchun  savollar

168
Sutni tayyorlash. Yangi sutni qaynashga yaqin olinadi va sovuq
yerda qoldirilib qaymog‘i olinadi, so‘ngra yana qaynaguncha o‘tda
ushlanadi. Sut bir kunga qoldirilib qaymog‘i olinadi va steril paxta
orqali filtrlanadi. Filtrdan o‘tgan  sutga 10 % natriy karbonat eritmasi
bilan pH 7,2 gacha ishqorlanadi va probirkalarga 5—6 ml.dan solinadi.
Marten sho‘rvasi. Go‘sht suviga teng miqdorda Marten peptoni
(xlorid kislota) ta’sir ettirilgan cho‘chqachaning oshqozon qiymasi
qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan aralashma 10 daqiqa qaynatiladi, 10 % li
natriy gidrooksidi bilan pHi 0,8 gacha ishqorlanadi, 0,5 ml natriy
asetat qo‘shiladi va yana qaynatiladi. 0,25 % glukoza qo‘shiladi va
probirkalarga quyiladi.
15-bob.
PNEVMOKOKKLAR (STREPTOCOCCUS
PNEVMONIAE)
Pnevmokokklarni  birinchi bo‘lib R. Kox (1871) aniqlagan.
Morfologiyasi. Pnevmokokklar — tomonlari bir-biriga qaraganda
diðlokokklardir, qarama-qarshi tomonlari cho‘zilgan va sham alan-
gasini eslatadi. 0,75—0,5 x 0,5—1 mkm kattalikda, juft-juft bo‘lib
joylashgan. Suyuq oziqa muhitidan tayyorlangan surtma preparatda
ular streptokokklarga o‘xshash  qisqa zanjirsimon bo‘lib joylashgan.
Ular harakatsiz, spora hosil qilmaydi, organizmda ikkala kokkni o‘rab
turuvchi kapsula hosil qiladi. Kapsulasida haroratga chidamli antifagin
moddasini  (pnevmokokklarni  fagotsitozdan  va  antitelo  ta’siridan
himoya  qilib  turadigan)  saqlaydi.  Sun’iy  oziqa  muhitida  o‘sgan
pnevmokokklar  o‘z  kapsulasini  yo‘qotadi.  Pnevmokokklar  Gram-
musbat bo‘lib bo‘yaladi. Eski kulturasida Grammanfiy bo‘lib bo‘yalgan
pnevmokokklar ham aniqlanadi.
Kulturali xossasi. Pnevmokokklar fakultativ anaerobdir. 36—37°C
haroratda va pH 7,2—7,4 bo‘lgan muhitda o‘sadi. Oziqa muhitiga
talabchan; qon yoki zardob qo‘shilgan oziqa muhitida yaxshi o‘sadi,
chunki ular ko‘pgina  aminokislotalarni sintezlamaydi. Zardobli agarda
shudring tomchisiga o‘xshash mayda, nozik, tiniq koloniyalarni hosil
qilib o‘sadi. Qonli agarda namli yashil-kulrang koloniya atrofida yashil-
lanuvchi  gemoliz  zonasini  hosil  qilib  o‘sadi.  Bu  gemoglobinning
metgemoglobinga aylanganligidan dalolat beradi. Pnevmokokklar  zar-
dobli va 0,2 % glukozali sho‘rvada  yaxshi o‘sadi. Suyuq oziqa muhitida
bir tekisda loyqalanadi va probirka tubida cho‘kma hosil  qilib o‘sadi.
Fermentativ  xossasi.  Pnevmokokklar  yaxshi  namoyon  bo‘ladi-
gan saxarolitik xossasiga ega. Ular laktoza, glukoza, saxaroza, maltoza,

169
inulinni kislotagacha parchalaydi. Mannitni parchalamaydi. Proteolitik
xossasiga ko‘ra kam faol, sutni ivitadi, jelatinani parchalamaydi, indol
hosil  qilmaydi. Pnevmokokklar  o‘t  suyuqligida  eriydi.  Inulinni
parchalashi va o‘t suyuqligida ularni erishi diagnostikada katta ahamiyatga
ega.
Pnevmokokklar  gioluronidaza,  fibrinolizin  va  boshqa  patogen
omillarni ishlab chiqaradi.
Toksigenligi.  Pnevmokokklar  endotoksid,  gemolizin,  leykotsi-
dinlarni hosil qiladi. Pnevmokokklarning virulentligi o‘z kapsulasida
antifaginni saqlashiga bog‘liq.
Antigenligi va tasnifi. Pnevmokokklarning tanasida ikki xil anti-
gen bor; hujayra bilan bog‘langan oqsilli antigen pnevmokokklarning
hamma  turlari  uchun  umumiy  antigen  hisoblanadi.  Ikkinchisi  esa
mikroblarning kapsulasida joylashgan polisaxarid antigen bo‘lib, har
bir tur uchun spetsifikdir. Antigenlarning tuzilishiga qarab, 84 ta serovarga
bo‘linadi.  I,  II,  III  serovarlari  odam  uchun  patogen  hisoblanib,
kasallik keltirib chiqaradi.
Chidamliligi. Pnevmokokklar tashqi muhitga kam chidamli bo‘lib,
hatto sun’iy oziqa muhitida ham 5—6 kundan so‘ng o‘ladi. Shuning
uchun oziqa muhitini har 2—3 kunda tez-tez  almashtirishga to‘g‘ri
keladi. 60°C li harorat ta’sirida 3—5 daqiqadan so‘ng nobud bo‘ladi.
Past harorat va qurishga ancha chidamli, qurigan balg‘amda 2 oygacha
saqlanib  qolishi  mumkin.  Dezinfeksiyalovchi  moddalardan  3  %  li
fenol,  1:1000  nisbatli  sulema  eritmasi  ularni  bir  necha  daqiqadan
so‘ng nobud qiladi.
Hayvon  uchun  patogenligi.  Pnevmokokklarni  tabiiy  xo‘jayini
odam  hisoblanadi.  Lekin  pnevmokokklar  buzoqlarda,  qo‘zichoq-
larda, cho‘chqalarda, it va maymunlarda ham kasallik keltirib chiqarishi
mumkin. Laboratoriya hayvonlaridan oq sichqonlar pnevmokokka juda
sezgir. Ularga tekshirish materiali parenteral yo‘l orqali yuborilganda,
sepsis paydo bo‘ladi va ular hayvonlarni 24—48 soatdan keyin o‘ldiradi.
O‘lgan  sichqonlar  yorib  ko‘rilganda,  infeksiya  qilingan  yerda
fibrinoz ekssudat topiladi, taloq va jigarning kattalashganligi va qonga
to‘lishganligi (giðeremiya) aniqlanadi. Qon va a’zolar mikroskopda
tekshirilganda kapsulalarda pnevmokokklar topiladi.
Infeksiya manbai. Kasal odam va bakteriya tashuvchilar hisob-
lanadi.
Tarqalish yo‘li. Havo-tomchi, havo changi yo‘li orqali tarqaladi.
Kirish darvozasi. Ko‘z, quloq, nafas yo‘li shilliq qavatlari orqali
organizmga kiradi.

170
Odamlarda keltirib chiqaradigan kasalliklar. Pnevmokokklar turli