Microsoft Word nemis va ozbek tillarida soz birikmalari doc

 

 

---

 

39

XULOSA 

 

 

Qiyosiy grammatika fani mustaqil fan sifatida o‘z tekshirish obyekti, metodi, 

ilmiy-nazariy  va  amaliy  aspektlariga  ega.  Hozirgi  nemis  va  o‘zbek  tillarida  so‘z 

birikmalarining qiyoslanishi quyidagi xulosalarni beradi: 

 

1.  Nemis  va  o‘zbek  tillirida  teng  bog‘lanish  yo‘li  bilan  tuzilgan  so‘z 

birikmalari tarkibidagi so‘zlarning hammasi bir xil so‘roqqa javob bo‘ladi, boshqa 

gap bo‘lagiga bir xil munosabatda bo‘lib, u bilan ergash birikma hosil qiladi. 

 

2. Bunday birikmaning  komponentlari sanash  intonatsiyasi  bilan aytilib,  bir 

turdagi predmet, harakat yoki holatlarni ifodalaydi. 

 

3. Bir komponent ikkinchi komponentga qarama-qarshi qo‘yiladi.  

 

4. Predmet yoki hodisalarning o‘rni almashinib turishi ko‘rsatiladi.  

 

5.  Teng  komponentli  so‘z  birikmasidagi  komponentlar  biriktiruvchi, 

zidlovchi kabi teng bog‘lovchilar bilan bog‘lanadi. 

 

Teng  komponentli  so‘z  birikmalarining  qiyoslanayotgan  tillarning  faqat 

biriga xos bo‘lgan grammatik xususiyatlari quyidagilar:  

 

1.  O‘zbek  tilida  nemis  tilidan  farqli  o‘laroq  uyushiq  qator  a’zolarining 

grammatik  shakli  umumlashtirilishi,  grammatik  ko‘rsatkich  uyushiq  qatorga 

yaxlitligicha qo‘shilishi mumkin. 

 

Uyushuvchi  shakllar  tarkibidagi  grammatik  ko‘rsatkichlarni  bunday 

umumlashtirish  nemis  tiliga  xos  emas.  Nemis  tilida  har  bir  uyushuvchi  so‘zshakl 

o‘zicha to‘liq grammatik shakllangan bo‘ladi. 

 

2.  Nemis  tilida  uyushiq  fe’l  kesimning  har  bir  a’zosi,  odatda  mustaqil 

grammatik shakllanadi. 

 

O‘zbek  tilida  esa  uyushuvchi  a’zolarning  grammatik  ko‘rsatkichlarini 

umumlashtirishdan  tashqari,  oldin  joylashgan  a’zoni  betaraf  shaklga  kiritish  ham 

mumkin.  

 

Ergashish  yo‘li  bilan  tuzilgan  so‘z  birikmalarining  qiyoslanayotgan  tillar 

uchun umumiy bo‘lgan xususiyatlari quyidagilardan iborat: 

---

 

40

 

1.  Bunday  birikmalar  har  ikki  tilda  ham  ikki  asosiy  guruhga  ajratiladi:  otli 

birikmalar, fe’lli birikmalar.    

 

2. Otli birikmalar quyidagi ko‘rinishlarga ega: 

 

Ot + ot 

 

Sifat + ot 

 

Son + ot 

 

Olmosh + ot 

 

Ravish + ot 

 

Sifatdosh + ot 

 

3. Bunday birikmalarda tobe so‘zlar aniqlovchi vazifasini bajaradi va o‘zaro 

bitishuv, moslashuv orqali birikadi. 

 

4.  O‘zbek  tilidagi  otli  so‘z  birikmalarida  tobe  so‘z  hokim  so‘zdan  oldin 

keladi. Nemis tilida esa tobe so‘z hokim so‘zdan oldin yoki keyin keladi. 

 

Nemis  tilida  ham,  o‘zbek  tilida  ham  hokim  so‘z  fe’l  bo‘lgan  birikmalarda 

ravish  (ba’zan  sifatlar),  vositali  kelishikdagi  ot  yoki  harakat  nomi  va  sifatdoshlar 

tobe  bo‘lib  keladi.  Bunday  birikma  komponentlari  gapda  to‘ldiruvchi  va  ravish 

funksiyasini bajarib, bir-biri bilan so‘z tartiba yoki intonatsiya vositasida birikadi.  

 

Nemis  tilidagi  fe’lli  so‘z  birikmalarida  tobe  so‘zlar  hokim  so‘zdan  oldin 

ham, keyin ham kelishi mumkin, o‘zbek tilida esa ular hokim so‘zdan albatta oldin 

keladi. 

 

Nemis  tilida  fe’l  hokim  so‘z  bo‘lgan  birikmalarda  otlar  fe’llarga  predlogsiz 

yoki  predlogli  vositali  kelishik  formasida  biriksa,  O‘zbek  tilida  esa  vositali 

kelishiklarda yoki ko‘makchi vositasida birikadi.