20
vazifalarni moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlashda byudjet mablag’lari xizmat
kiladi.
Byudjet munosabatlari davlat bilan xo‘jalik sub’ektlari hamda aholi
o‘rtasidagi qiymat taqsimlanish jarayonida paydo bo‘luvchi moliyaviy
munosabatlardir. Bunday moliyaviy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyati
shundan iboratki, birinchidan, yuqorida ta’kidlaganimizdek, ijtimoiy ishlab
chiqarishning
taqsimlash
bosqichida
vujudga
keladi,
ikkinchidan,
markazlashtirilgan moliyaviy resurslarni shakllantirish va undan davlat manfaatlari
yuzasidan foydalanishga yo‘naltiriladi. Davlat manfaatlari esa - bu ijtimoiy
manfaatlar hisoblanadi. Byudjet davlatning asosiy markazlashtirilgan moliyaviy
resurslar fondi sifatida o‘ziga xos ijtimoiy ahamiyat kasb etadi.
Davlat byudjeti – bu tegishli darajadagi (markaziy yoki mahalliy) davlat
boshqaruv organi tomonidan ishlab chiqiladigan va tasdiqlanadigan
moliyaviy reja bo‘lib, unda davlatning o‘z funktsiyalaridan kelib chiqib
amalga oshiradigan asosiy xarajatlari hamda ularni moliyalashtirish
uchun zarur daromadlar o‘z aksini topadi.
Turli darajadagi byudjetlar va byudjet mablag‘lari oluvchilar yig‘indisini,
byudjetlarni tashkil etishni va tuzish printsiplarini ifodalaydigan, byudjet
jarayonida ular o‘rtasida, shuningdek byudjetlar hamda byudjet mablag‘lari
oluvchilar o‘rtasida vujudga keladigan o‘zaro munosabatlar majmuiga byudjet
tizimi deyiladi. Ko‘pchilik hollarda, soddaroq tarzda, byudjet tizimi deyilganda
esa, mamlakatdagi mavjud byudjetlar majmui tushuniladi.
Byudjet yaxlit hukumatga xizmat qilishi bilan bir qatorda, moliyaviy
resurslarni tarmoqlararo qayta taqsimlashda, xududlararo, mulk shakllariaro qayta
taqsimlashda ham bevosita ishtirok etadi.
Byudjet tizimi mamlakat byudjet tuzilishining tarkibiy qismi bo‘lib, uning
ma’lum bir qismini o‘zida ifoda etadi. Shu ma’noda, byudjet tizimi byudjetning
o‘zaro bog‘liqlikda bo‘lgan bo‘g‘inlarining o‘zaro yig‘indisidan iboratdir.
21
Mamlakatning byudjet tizimi jamiyatning siyosiy tuzilishiga, davlatning iqtisodiy
tizimiga va uning ma’muriy-hududiy bo‘linishiga bevosita bog‘liq.
O‘zbekiston Respublikasining jamlangan (konsolidatsiyalashgan) byudjeti
tarkibiga quyidagilar kiradi
3
:
Davlat byudjeti;
davlat maqsadli jamg‘armalarining byudjetlari;
O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi
mablag‘lari.
O‘zbekiston Respublikasining konsolidatsiyalashgan byudjeti O‘zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan moliya yili yakunlari bo‘yicha tahliliy
maqsadlar uchun hamda byudjet tizimi byudjetlarining (byudjet tashkilotlarining
byudjetdan tashqari jamg‘armalari bundan mustasno) barcha tushumlari va
xarajatlarini hamda O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi
mablag‘larini, ular o‘rtasidagi transfertlarni hisobga olmagan holda hisobga olib
borish uchun tuziladi.
O‘zbekiston Respublikasi jamlangan byudjet tizimini quyidagi 1-rasmda
ko‘rishimiz mumkin.
Demak, Davlat byudjeti quyidagi darajadagi byudjetlardan iborat:
-
O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti;
-
Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlari.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti tuzilmasiga Qoraqalpog‘iston
Respublikasining respublika byudjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlari va
shaharlarining byudjetlari kiradi. Viloyatlar mahalliy byudjetlari tuzilmasiga
viloyat byudjeti, tegishli viloyatlar tumanlari va shaharlarining byudjetlari kiradi.
Toshkent shahar mahalliy byudjeti tuzilmasiga shahar byudjeti va shahar tarkibiga
kiruvchi tumanlarning byudjetlari kiradi.
3
O’zbekiston Respublikasining Budjet kodeksi (O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami,
2013 y., 52-I-son) 3-modda. 2013 yil 26-dekabrda qabul qilingan
22
Mahalliy byudjetlar- davlat byudjetining tegishli viloyat, tuman, shahar pul
mablag‘lari jamg‘armasi bo‘lib, ikki pog‘onali byudjet tizimining muhim bo‘g‘ini
hisoblanadi. Mahalliy byudjetlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati uning
funktsiyalarida namoyon bo‘ladi
.
O‘zbekiston Respublikasi jamlangan byudjet tizimini quyidagi 1-rasmda
ko‘rishimiz mumkin.
23
1-rasm. O‘zbekiston Respublikasining jamlangan (konsolidatsiyalashgan) byudjet tizimi
4
4
O’zbekiston Respublikasining Budjet kodeksi (O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2013 y., 52-I-son) 46-modda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
