Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Kalit soʻzlar:
diagnostika, dizel, qayta zaryadlanuvchi yonilg'i quyish tizimi, 
parvarishlash, ta'mirlash, avtomobil. 
Ключевые слова:
диагностика, дизель, аккумуляторная топливоподающая 
система, техническое обслуживание, ремонт, автомобиль. 
Keywords:
diagnostics, diesel, battery fuel supply system, maintenance, repair, 
car. 

---

163 
Samarali tashkil etilgan avtomobil transportining harakati odamlar va yuklarni 
tashish xarajatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu asosan ichki yonish dvigatellarining 
(IYoD) turiga va xususiyatlariga bog'liq bo'lib, ularning aksariyati dizel hisoblanadi. 
Dizel dvigatellari 90% dan ortiq yuk mashinalari, 60% dan ortiq katta avtobuslar bilan 
jihozlangan. Dizel dvigatellari bilan avtomobillar ulushi doimiy ravishda o'sib 
bormoqda. Operatsion sifatlarini oshirish va eng qat'iy ekologik talablarni bajarish 
uchun "evro-6" dizel dvigatellari elektron yonilg'i bilan ta'minlovchi tizimlar bilan 
jihozlangan. 
Zamonaviy dizel dvigatellarda eng samarali va keng qo'llaniladigan yuqori 
bosimli yonilg'i batareyasi tizimi. Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi 
nisbatan yaqin davirdan boshlab avtomobil dizellarida ishlatiladi, ammo ular doimiy 
yashash huquqiga ega emas. Og'ir ish sharoitlari, yoqilg'ining past sifati, diagnostika 
va profilaktik ta'sirlarning kechikishi ko'pincha yuqori bosimli yonilg'i akumulyatorli 
bilan yonilg'i uskunalarining muddatidan oldin tamirlash ishlarini bajarilishiga olib 
keladi. Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi muammolarini bartaraf etish va 
ularning sabablarini aniqlash, shuningdek, muvaffaqiyatsizlik oqibatlarini bartaraf 
etish uzoq muddat avtoulovlarning turib qolishiga (ta’mirlash ishlarini olib bori) sabab 
bo’ladi, bu esa tashuvchilarning katta yo'qotilishiga olib keladi. 
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimining ayrim muvaffaqiyatsizliklari 
butun dizelni ta'mirlash yoki hatto almashtirish zarurati bilan favqulodda rad etishga 
olib keladi, bu esa katta moliyaviy, moddiy, mehnat va vaqt xarajatlarga bog'liq. 
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi elementlarining narxi dizel 
yoqilg'isining mexanik tizimlarini uch-to'rt barobar oshiradi va vosita narxining 15-
20% ga etadi. 
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi va uning elementlarining texnik 
holatidagi o'zgarishlarni monitoring qilish bir qator kamchiliklarga ega bo'lgan ichki 
diagnostika tizimini amalga oshirish uchun mo'ljallangan va ko'pincha uning chegarasi 
yoki favqulodda holatini aniqlaydi. Bu o'z vaqtida nosozliklarni va ularning sabablarini 
aniqlashga imkon bermaydi, batareyali yonilg'i ta'minoti tizimi bilan ishlaydigan 
avtomobillarning samaradorligini sezilarli darajada kamaytiradi. 
Mavjud diagnostika usullari muammoli vaziyatni keltirib chiqaradi. Ularning ish 
oqimlari, odatda, bunday jismoniy usullarga asoslangan bo'lib, ulardan amaliy 
foydalanish akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi muammolarini bartaraf 
etishning yuqori intensivligi va ularning sabablari bilan birga keladi. Mavjud 
diagnostika usullari akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimining texnik holatini 
ruxsat etilgan chegaradan o’tmaguncha aniqlik bilan aniqlashga imkon bermaydi, bu 
erda avtomobilning ishlashi samarasiz bo'lib, yonilg'i tizimi, dizel dvigatel va natijada 
butun avtomobilning muvaffaqiyatsizligiga olib keladi. 

---

164 
Zamonaviy avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi samaradorligi asosan 
tashkilot tizimi va ularni tashxislash texnologiyasini takomillashtirish bilan 
belgilanadi. Shuning uchun akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi bilan 
avtomobillardan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada kamaytiradigan yana 
bir muammo-bu rad etishdan oldin yuqori bosimli yonilg'i akumulyatorli bilan elektr 
ta'minoti tizimining samaradorligini ta'minlashga qaratilgan har qanday asosli 
ta'mirlash va profilaktika ta'sirining yo'qligi. 
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi bilan ishlaydigan 
avtomobillarning umumiy metodologik muammolari yonilg'i tizimini tashxislashning 
mavjud usullari va vositalari funktsional ravishda ajralib turishidir. Ulardan ba'zilari 
kam ma'lumotli, boshqalari etarli darajada universal emas, boshqalari esa, ayniqsa, 
ishlab chiqarish bazalaridan ajralib turish qiyin. Bu esa, katta moliyaviy xarajatlar bilan 
bog'liq bo'lgan va qimmatbaho elementlarning resursidan sezilarli (40% yoki undan 
ko'p) kam foydalanish bilan bog'liq bo'lgan akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish 
tizimining asossiz to'liq almashtirilishiga olib keladi. 
Shunday qilib, zamonaviy dizellar va ularning akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti 
tizimlarini diagnostika qilishning yuqori samarali usullarini tadqiq qilish, ilmiy 
asoslash, ishlab chiqish va ulardan oqilona foydalanishni o'z ichiga olgan batareyali 
yonilg'i ta'minoti tizimi bilan avtomobillarni tashxislashning metodologik asoslarini 
ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy tadqiqot, akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish 
tizimi bilan transport vositalaridan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada 
oshirish imkonini beradi. 
Bugungi kunda dolzarb masala bo’lib akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish 
tizimi va dizel dvigatellarini diagnostika qilishning yuqori samarali usullarini ishlab 
chiqish hamda ularning qo'llashgagi, ishlab chiqarish va moliyaviy xarajatlarni 
kamaytirish orqali avtomobillardan foydalanish samaradorligini oshirish hisoblanadi. 
Ishbu masalani hal etish uchun quydagi vazifalarni bajarish lozim: 
1. Foydalanish sharoitida akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimi bilan 
jihozlangan dizel dvigatellari bilan jihozlangan avtomobillarni diagnostika qilish 
metodologiyasining ilmiy asoslarini ishlab chiqish; 
2. Tizimning matematik modelini ishlab chiqish "akumulyatorli yonilg’ini 
yetkazib berish tizimi - ichki yonish dvigatellari-avtomobil-muhit" uning diagnostik 
parametrlarini analitik aniqlash, ularning me'yoriy qiymatlarini belgilash, diagnostika 
parametrlarining texnik holat parametrlari va avtomobilning ishlash ko'rsatkichlari 
bilan o'zaro bog'liqligini aniqlash; 
3. Avtomobillarning diagnostik parametrlarining me'yoriy qiymatlarini ilmiy 
asoslash akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi ish sharoitida; 

---

165 
4. Dizel dvigatellari bilan ishlaydigan avtomobillarning ishlash jarayonining 
aniqlangan qonuniyatlari asosida avtomobil va ichki yonish dvigatellari tarkibida 
akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimini diagnostika qilish usullarini ishlab 
chiqsin; 
5. Tadqiqot natijalarini ishlab chiqarishni tekshirishni amalga oshirish va ularga 
texnik-iqtisodiy baho berish. 
Ushbu vazifalarning yechimining amaliy ahamiyati quydagilarda o’z ifodasini 
topodi: 
- avtotransport korxonalari va avtoservis diagnostika xizmatlari uchun ishlab 
chiqilgan dinamik usullar dizel dvigatellari bilan jihozlangan avtomobillarni 
diagnostika qilish va akumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimini xaqidagi axborot va 
informatsiyalarni oshirish, 
muammolarni bartaraf etishning 
murakkabligini 
kamaytirish imkonini beradi. 
-nosozliklarni bartaraf etish va ta'mirlashda uzilishlar uchun operatsion 
xarajatlarni kamaytirish, shuningdek, elementlarning resursidan to'liq foydalanish 
hisobiga xarajatlarini kamaytirish, amalga oshirilgan diagnostika ishlarining ishlab 
chiqarish dasturini oshirish, xodimlarni o'zgartirmasdan texnik xizmat ko'rsatish va 
ta'mirlash; 
- tashhis operatorlariga avtotransport korxonasi yoki avtomobil xizmati dinamik 
usullar akkumulyator yonilg'i ta'minoti tizimini, avtomobil va dvigatellarni to'g'ridan-
to'g'ri diagnostika postlarida va yo'l sinovlarida tashxislash imkonini beradi; 
- diagnostika uskunalari dizaynerlari tomonidan ishlab chiqilgan dinamik usullar 
mavjud bo'lganlarni takomillashtirish va yangi yuqori samarali avtomatlashtirilgan 
diagnostika tizimlarini ishlab chiqish imkonini beradi; 
- servis va avtotransport korxonalarining xodimlariga dizel dvigatellari bilan 
jihozlangan avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash tizimi texnologik 
jarayonlarining ilmiy asoslangan tuzilishi, shu jumladan avtomobillar, dizellar va 
akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimini tashxislashning yuqori samarali dinamik 
usullari belgilangan ish sharoitlari uchun diagnostika uskunalarini tanlashni 
optimallashtirish imkonini beradi; 
Xulosa qilib dizel dvigatellari va akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimlari bilan 
jihozlangan avtomobillarni tashxislashning ilmiy metodologik asoslarini ishlab chiqish 
umumiy diagnostika qilishning oqilona qo'llash imkonini beradi.