Mazmunı: Kirisiw Analitik bólim

Texnologik bo‘lim

Ammoniyli selitranin’ puwlatiw esaplari:

Esaplaw ushin berilgen mánisler:
Puwlanip atirǵan eritpe – NH₄NO₃

Korpuslar sani r-2

Baslanǵish eritpe konsentraciyasi X_b (massa % ) – 40

Aqirǵi konsentraciya X_aq (massa%) – 97

O‘nimdarliǵi– 1500 G kg / soat

Birinchi korpusi (P pa ), H/m² – 7

Aqirǵi korpusda vakum h = 700 mm Simob usti

t₁ = 20 ^oC

t₂ = 60 ^oC
GOST 11987-81 ge tiykarlanip biz to‘mendegi qasiyetlerge iye bolg‘an puwlatiw apparatin saylaymiz:

1-keste

Nominal issiqlik almashinuvi yuzasi	100 м^2
Quvur diametri d	38х2 мм
Quvur balandligi H	4000 мм
Isitish kamerasining diametri	1000 мм
Separator diametri	1800 мм
Aylanma trubaning diametri	600 мм
Qurilmaning umumiy balandligi yoqilgan	13000 мм

Sheshiw usillari:

1.Eki apparatda puwlanip atirg‘an eritiwshinin’ ulıwma muǵdarı:

W=y_b· (1- _{ }

2. Hár bir korpusqa júklemeni bólistiriw.

Teoriyalıq analiz, sanaatdacı kóp jıllıq nátiyjeler tiykarında hár bir korpusdaǵı ekilemshi puwdin’ muǵdarın anıqlaymız:

W₁ : W₂= 1.0 : 1.5

Hár bir korpusda payda bolǵan ekilemshi puw muǵdarın tabamız :

1-korpusda W₁ = _{ }

2-korpusda W₂ = _{ }

Jámi: W = 0,39 + 0,58 = 0,97_{ }.

3. Korpuslar boyınsha eritpeniń konsentraciyasın esaplaw eritpeniń baslanǵısh konsentraciyasın esaplaw. Birinshi korpustan ekinshisine kirip atırǵan eritpeniń muǵdarı.

G₁= G_bas - W₁ = _{ } kg/s

Konsentraciyasi bolsa:

X₁= _{ }%

Birinshi korpusdan ikkinshi korpusǵa kirip atirg‘an eritpe muǵdarı:

G₂=G_bas- w₁- w₂=1,39-0,39=1 kg/s

Kondentraciyasi bolsa:
X₂= _{ }
4. Korpuslar boyınsha isitiwshi puw basımınıń bólistiriliwi birinshi korpus hám barometrik kondensatorlardaǵı isitiwshi puw basımıniń ayırmashılıǵı :

_{ }²

Daslep, bul basımlar ayırmashılıǵın korpuslar ortasında ten’ bo‘listiremiz, yaǵnıy :

_{ }²

Bunda, korpuslardaǵi absolyut basim to‘mendegishe boladi:

2-korpusda p₂=0.6 kgk/sm² berilgen

1-korpusda p₁=0.6+1.7=2.3 kgk/sm²

Isitiwshi puw basimi:

_{ }²

Kestelerde korpuslarda qabıl etilgen basımlar ushın suwdiń toying‘an temperaturaları hám salıstırma puw payda etiw ıssılıqların tabamız.

2-keste

Korpuslar	Toying‘an puw temperaturasi ^oC	Salistirma puw payda qiliw issilig‘i
1-Korpusda 2-Korpusda	129.4 110.1	2719 2234

Bul temperaturalar, korpuslar boyınsha ekilemshi puw kondensatsiyalaniw temperaturaları boladı.

6. Kop usullar boyinsha temperaturanin’ to‘menlewin esaplaymiz .

1. 
   Temperatura depressiyasinnan to’mendegi kesteden atmosfera basımında eritpelerdi qaynaw temperaturası tabıladı.
   

3-keste

Korpuslar	NaNO3 konsentrlangan	Qaynash temperaturasi, ^oC	Depressiya, ^oC yoki K
1-Korpusda	40	107	7
2-Korpusda	97	259.5	17

Eki korpus boyinsha depressiya;

_{ depr}=7+17=24 ^oC
b)Gidrostatik effekt depressiyasi;

20 ^oC temperaturada NH₄NO₃ eritpenin’ tig‘izlig‘i saylanadi.

4-keste

NH4NO3 Konsentratsiyasi, %	62	97
Tig‘izlig‘i, kg/m^3	2041	3193

Trubalardagi eritpelerdin’ optimal satxida qaynawin esaplaymiz.

1-korpusda
H_ort=[0,026+0,0014· (_{ or}-_{ suv})]·H_tr=[0,026+0.0014·(2041-1000)]·4=5.85 m

_{ or} =p+0,5·_{ or}·g ·H_opt=2,3+_{ }=2,95 kgk/sm²

p₁=2,3 kgk/sm² t_qay=115,3 ^o C

p_or= 2,95 kgk/sm² t_qay=145,8 ^o C

_{ }t_g.ef =145.8-115,3=30,5 ^oC
2-korpusda
H_opt=[0,026+0,0014*(3193-1000)]*4=12,3 m

_{ or} =p+0,5*_{ or}*g *H_opt=0,6+_{ }=2.74 kgk/sm²

p₁=0,6 kgk/sm² t_qay=38,7 ^o C

p_or= 2.74 kgk/sm² t_qay=65,7 ^o C

_{ }t_g.ef =65,7-38,7=27 ^oC

Ja’mi: 𝚺 _{ }t_g.ef =30.5+27=57,5

Gidravlik qarsliq depressiyasi.

Har bir korpus aralig’indag’i temperaturalari to’menlewi 1 K deb qabil qilamiz. Araliqlar ha’mmesi bolip 2 ( 1-2.)

_{ }t_g.ef=1‧2=2K

Pútkil apparat ushın temperaturalar jog’altiliw jiyindisi:

𝚺_{ }t_joq =1+57.5+2=60,5 K

7. Temperaturalardıń paydalı ayırmashılıǵı.

Temperaturalardıń ulıwma ayırmashılıǵı:

60-20=40_{ }

Sonday eken, temperaturalardıń paydalı ayırmashılıǵı.

_{ }t_pay=60,5-40=20,5_{ }

8. Korpuslarda qaynaw temperaturaların anıqlaymız.
2-korpusda t₂=38,7+1+17+27=83,7^oC

1-korpusda t₁=115,3+1+7+30,5=153,8⁰C

9. Hár bir korpus ushun ıssılıq ótkeriw koefficientin anıqlaymız.

Apparatdaǵı eritpelerdiń qaynaw temperaturası hám konsentraciyasına qaray arnawlı ádebiyatlardan eritpediń fizikalıq ózgeshelikleri tıǵızlıq, jabısqaqlıq, ıssılıq ótkezgishlik, ıssılıq sıyımlılıg’ı hám t.b anıqlanadı. Qizdırıw turbalarinin’ túrine qaray qabıl etiledi. Keyin, kondetsatsiyalang’an puw hám qaynap atirg’an eritpe ushın tiyisli kriterial teńlemeler járdeminde ıssılıq beriw koefficientlerinen ıssılıq ótkeriw koefficienti tabıladı. Esaplaw waqtında turbalarda qaynaw nátiyjesinde payda bolǵan qatlam qalıńlıǵın (0 = 0, 5 mm) inabatqa alıw kerek. Dastlebki esaplar tiykarinda to’mendegi manislerdi

1-korpus ushin K₁ = 1700 Vt/(m²‧K)

2-korpus ushin K₂ = 990 Vt/ (m²‧K)

Tuzdıń suwlı eritpelerdi puwlatıw processinde korpuslar boyınsha ıssılıq ótkeriw, koefficientleriniń qatnası tómendegishe:
K1 : K2 = 1 : 0,8
10. Korpuslar bo’yinsha issiliq balansin tu’zemiz.

Shamalıq esaplardı ápiwayılastriw maqsetinde ıssılıq balansların ıssılıq joǵatiliwin esapqa almaǵan halda dúzemiz hám bir korpustan ekinshisine eritpe ortasha qaynaw temperaturasinda ótedi dep qabıl etemiz.

Shártke qaray 1-korpusqa puwlatıw ushın eritpeni qaynaw temperaturasına shekem qızdırılǵan halda uzatıladı.

1-korpusda ıssılıq sarpınıń mug’dari,

Q₁ = W₁‧ r₁ = 0,39·2719‧10³ = 1060410 Vt
2-korpusqa eritpe oǵada qızdırılǵan halda beriledi hám ol jaǵdayda ıssılıq sarpınin’ muǵdarı,
Q₂ = W₂ ‧ r₂ – G₁‧c₁‧(t₁ – t₂)= 0,58‧2234‧10³ - 0,027‧1500‧0,6(60-20) =

=1294748 Vt

1-korpusdan shig’ip atirg’an ekilemshi qurg’aq issiliq mug’dari:

W₁‧r₁ =1060410 Vt.

Issiliq kiriwi ha’m sarplaniwinin’ parqi 1%.

1 – korpusda isitiwshi puw sariplaniwi:

G_ib=_{ }=0.5 kg/s

Puwdin’ salistirma sariplaniwi:

d =_{ }

11. Paydalı temperaturalar ayırmashılıǵınıń korpuslar boyınsha bólistiriliwi. Bul 2 usıl járdeminde qılıw múmkin: hámme apparatlardıń qizdırıw maydanı birdey bolǵan sharayatta hám ulıwma qizdırıw maydanı eń kem bolǵan sharayatlarda tabıw múmkin, yag’niy Q/K g’a ha’m _{ } g’a proportsionalliq shartinen.
Proportsionalliq faktorlarin tawamiz:

Qatnas; _{   }

1-korpus   615

2-korpus _{ } 1144

𝚺_{   }=1326

Paydalı temperaturalar ayırmashılıǵı korpuslar boyınsha tómendegishe anıqlanadı :

Korpuslardin’ isitiw Uliwma isitiw juzesi

ju’zesi bir tu’rdegi varia en’ kem variant

∆t₁ = _{ } -_{ }=9,695; ∆t₁ =_{ }=_{ }=11,679;

∆t₂ =_{ }=17,804; ∆t₂=_{ } =15,82;

Har bir korpustin’ isituwshi ju’zesin tawamiz.
Korpuslardin’ isitiw uliwma isitiw ju’zesi

ju’zesi bir tu’rdegi variant en’ kem variant.

F₁ =_{ }=_{ }=16,86; F₂=_{ }=_{ }55,54;

F₁=_{ }=_{ }=13,10; F₂=_{ }=_{ }=62,51;

𝚺F =72,4 m² 𝚺F =76,5m²
Sonday eken, Korpuslardıń birdey ıssılıq aralaspasinin’ ju’zeleri bolǵanda, ulıwma qizdırıw maydanı barlig’i 6% ge ko'p bolıp tabıladı. Sol sebepli korpuslardıń isituwshi maydanı birdey variant qabıl etiledi sebebi bul variant qurilmalardin’ birdeyligin támiyinleydi.

Korpuslar boyinsha basim ha’m ekilemshi puw tempraturasin tekseremiz.

5-keste

Korpus	Qaynaw temperaturasi  qay=tul- paydali	Ekilemshi puw kondensatinin’ tempraturasi	Basim, Pabc
1	153,8-20,5=133,3	115,3-60,5=54,8	2,7
2	83,7-20,5=63,2	65,7-20,5=25,2	1,31

Ekologik bólım
Ózbekstan da kóplegen rawajlanǵan mámleketler qatarına jańa mıń jıllıqǵa qatar sociallıq-ekonomikalıq demografik hám ekologiyalıq xarakterge iye bolǵan dúnya kólemindegi máseleler menen kirip keldi. Tábiy resurslardan jedel paydalanıw, elementlerdıń tábiy aylanıw quramına kirmeytug’in óndiristiń paydalanıwdıń múmkin bolmaǵan ónimlerdiń átirap -ortalıqqa taslaw, ekologiyalıq tárepten qáwipli bolǵan biotexnologiyalardan paydalanıw energiya dáreklerinen hám basqalar insan iskerligi menen qorshap turıwshı ortalıqtıń jaǵdayı arasındaǵı teń salmaqlılıqtıń aynıwına alıp keldi. Kópshilik jaǵdaylarda buzılǵan ortalıqta tiri organizmlerdiń jasaw iskerligi menen olardıń adaptasion mexanizmleri múmkinshilikleriniń uyqas kelmewi gúzetilip atır. Joqarı texnogenli júklemeler nátiyjesinde támiyinlep beretuǵın sırtqı ortalıq hújiminiń artpaqtası tiri organizmler genofondining sapasına álbette óziniń unamsız tásirin kórsetpey qalmaydı, qaysı tábiy evolyusion beyimlesiwdiń tezligi átirap ortalıqtıń ózgeris jedelligine uyqas kelmeydi jáne bul bolsa óz gezeginde tábiyaatda «Ekologiyalıq keskinlik» sindromini shaqıradı [1]

Ekologiyalıq keskinlik sapalı tárepten jańa xarakterge ıyelew menen birge katastrofik masshtabtı iyelep atır. Bunday sharayatlarda organizm menen ortalıq arasındaǵı munasábetler quramalılasadı hám keskinlesedi. Ótken ásirdiń 90 -jıllarında Ózbekstan aymaǵında kóplegen sanaat kárxanaları qurıldı. Mısalı, Qoravulbozor neftni qayta islew, Muborak gaz kondesat zavodı, Navaiy azot o'zeli, Navaiy taw metallurgiya kombinatı, Jizzaq akkumulyator zavodı hám taǵı basqalar tárepinen sırtqı ortalıqqa uwlı zatlı sanaat shıǵındıları shıǵarılıp atır.

Organizmler jasap atırǵan ortalıqtıń texnogen ózgerisleri arasında onıń sanaat hám xojalıq shıǵındılar menen pataslanıwı talay xor-zar tásirlerge alıp kelip atır. Túrli tábiyaatqa iye bulgan uwlı zatlı elementlar talay joqarı qáwip tuwdıradı.

Pataslaytuǵın elementlar texnogen elementlar yamasa tábiy xarakter degi qospalar retinde ximiyalıq elementlerdi migrasiyalanish hám energiyanı transformasiyalanish cikllerin buzadı hám ekotizimning pútin iskerligine qolaysız tásir kórsetedi. Biosferada dúnya kólemindegi aymaqlıq hám lokal aǵısları hám ksenobiotiklarni, yaǵnıy biosfera ushın biygana bolǵan ximiyalıq birikpelerdiń aylanıwı qáliplesedi [2].

Sanaat - átirap -ortalıqtı pataslantıratuǵın tiykarǵı tarmaq bolıp tabıladı. Ol geografiyalıq qabıqtıń barlıq qatlamlarına aktiv unamsız tásir kórsetip atır. Sanaat -óndiristiń unamsız tásiri, tiykarınan, eki jóneliste ámelge asıp atır :

1) tábiyǵıy baylıqlar (mineral, jer, orman, okean resursları sıyaqlılar ) ni ózlestiriw dawamında ;

2) islep shıǵarıw processinde;

Taw-kán sanaatı mineral tábiyǵıy baylıqlardı ózlestiriwshi tiykarǵı tarmaq bolıp tabıladı. Ol túrli jer astı baylıqların tabıw hám olardı dáslepki qayta islew processinde átirap -ortalıqqa eń kóp zálel keltiredi.

Tábiy resursların ózlestiriw processinde gidroenergetika sanaatı sebepli de átirap -ortalıqqa unamsız tásir kórsetilip atır. Ol elektroenergetika sanaatınıń basqa tarmaqlarına salıstırǵanda «toza»roq esaplansa -de, to'gon, suw bazaları qurılısı nátiyjesinde tábiy teń salmaqlılıqtı aynıwına xalıq jasap kelgen yamasa ormannan ibarat úlken maydanlardıń suw astında qalıp ketiwine sebep boladı.

Átirap -ortalıqtıń pataslanıwı, ásirese, sanaat tarmaqlarınıń jumıs processinde oǵırı kúshli keshedi.

Jáhán energetikasınıń tiykarǵı tarmaǵı hisublanadigan ıssılıq elektroenergetika tarmaǵı jerdiń topıraq, atmosfera hám suw qabıqların sulfat gazı (S02), azot oksidi (NO), uglerod oksidi (CO), benzopin, millionlap tonna qattı elementlar menen bılǵaw ózgeshelikine iye. Ásirese, kómir janar maysı tiykarında isleytuǵın ıssılıq elektr stansiyalarınıń buǵan baylanıslıǵı «xizmat»lari oǵırı úlken. Mısalı, maǵlıwmatlarǵa kóre bunday IES lar neft ónimleri Tiykarında isleytuǵın stansiyalarǵa salıstırǵanda átirap -ortalıqtı sulfat gazı menen 2 ese tábiy gaz tiykarında isleytuǵın stansiyaǵa salıstırǵanda bolsa 100 ese kóbirek pataslaydı. Bunnan tısqarı, bul gazlar hám hawaǵa shıǵarıp jiberiletuǵın úlken muǵdardaǵı shań hám aerozol shıǵındılar qan-tamır, bronxit, ekzema, rak sıyaqlı keselliklerdi keltirip shıǵaradı. Júdá kem kuzatilsa-de, AES larda bolıp turatuǵın páleketler, ásirese, Chernobildagiga uqsas páleketler, shın mániste dúnyalıq ekologiyalıq qáwipti keltirip shıǵaradı. Eń áhmiyetlisi, sanaattıń barǵan sayın rawajlanıp barıwı planetar dárejede átirap -ortalıq pataslanishining kusheytiwine sebep bolıp atır. Bul máseleler bolsa sońǵı waqıtlarda olarǵa bólek munasábette bolıwdı talap etmoqja Olardıń unamlı sheshimi: 1) tábiyaattı qorǵawǵa qaratılǵan nátiyjeli sanaat islep shıǵarıw texnologiyaların jaratıw ; 2) sanaat tarmaqların jaylastırıwda olardıń qásiyetlerin esapqa alıw, yaǵnıy «iflos» sanaat tarmaqların xalıq tıǵız jasaytuǵınlıq orınlardan holi aymaqlarda jaylastırıw arqalı ámelge asırılıwı múmkin.
Hawanı sanaat taslamalaridan tazalaw usılları hám úskeneleri. Uwlı zatlı qospalardı tazalaw ― sanaat taslamalaridagi aerozollar hám de júzimsik gaz hám puwni ajıratıp alıp, olardı zıyansiz yamasa kem zıyanlı elementlarǵa aylandırıwdan ibarat. Taslamalarning ózgesheligi (cho'kuvchanlik dárejesi) ga kóre olardı tazalaw usılları hám bunda qollanılatuǵın texnikalıq qurallar hár qıylı boladı :

Hawanı shań hám zıyanlı gazlardan tazalawda qurǵaqlay, elektrik hám hól usıllar qollanıladı. Bunda hawa daǵı shań bólekleriniń úlkenligine, olardıń dúzilisi hám muallaq bóleklerdi cho'ktirish Principine kóre bir-birinen parq etiwshi túrli apparatlardan paydalanıladı. Hár qaysı usıl hám apparattıń tańlanıwı shań bólekleriniń úlkenligine baylanıslı