Maydonli tranzistor tuzulishi va ishlash tamoyili

Berkitish 
sohasi 
C
zi
i 
C
zs 

---

25 
Birinchi omil quyidagicha tushuntiriladi.
U
ZI
kuchlanishning sakrashi istok 
yaqinidagi dielektrikda maydon o‘zgarishiga olib keladi. Bu o‘zgarish stokgacha 
tarqamagunicha 
I
S
tok o‘zgarmasdan qoladi. Tarqalish vaqti kanal qarshiligi orqali 
C
Z
sig‘imni zaryadlanish tezligi bilan aniqlanadi. 
Ikkinchi omil quyidagichadir. 
I
S
tok sakrash bilan oshsada, 
U
S
kuchlanish, 
demakki tashqi zanjirdagi tok, elektrodlar orasidagi sig‘imlarni qayta 
zaryadlangani sari ohistalik bilan oshib boradi. Mazkur qayta zaryadlanish tezligi 
tashqi qarshilikka bog‘liq bo‘ladi, ya’ni tranzistorning xususiyatlari bilan 
aniqlanmaydi. Biroq barcha teng sharoitlarda, elektrodlar orasidagi sig‘im 
qanchalik kichik bo‘lsa, u shunchalik katta bo‘ladi. Bu ma’noda tranzistor 
sig‘imlarining qiymati uning tezkorligining ko‘rsatgichi bo‘ladi. 
Yuqorida aytilgandan ko‘rinib turubdiki, ikkala inersion omillarning 
nisbatan o‘rni yaqqol bo‘lmasdan, ko‘proq sxemalarga bog‘liq bo‘ladi. Shu bilan 
birga birinchi omil (
C
Z
sig‘imni zaryadlanish vaqti) chegaralovchi bo‘ladi: u stok 
zanjirini qisqa tutashtirish rejimida (elektrodlar orasidagi sig‘imning ta’siri mavjud 
bo‘lmaganda) MDYa-tranzistorning tezkorligini aniqlaydi. 
Zatvor zanjiri parametrlari taqsimlangan tizimdir. Amaliyotda uni zatvor 
C
Z
sig‘imi va R
0
kanal qarshiligi ko‘rinishidagi 
RC
-zanjir sifatida qarash maqsadga 
muofiqdir. Kanal qarshiligi (117) ifoda bilan ifodalansa, zatvor yuzasi (
ZL
) va 
uning solishtirma sig‘imini (100) bilgan holda zatvor sig‘imini yozish mumkin: 
ZL
d
CZ
d
0



.
4.9 
RC
-zanjirining zaryadlanish va razryadlanishi eksponensial funksiya bilan 
yoritiladi. Bunday funksiya bilan tranzistor qiyaligi yoritiladi. Bunga sabab u 
berilgan 
U
ZI
kuchlanish sakrashida 
I
S
tok o‘zgarishini tavsiflaydi. Shu sababli 
qiyalikni operator shaklida quyidagicha yozish mumkin: 
 
S
s
S
s
S



1
, 
4.10 
bu yerda 
0
R
C
Z
S


- qiyalikning doimiy vaqti. Qiyalik kompleks shaklda quyidagi 
ko‘rinishda bo‘ladi: 

---

26 
S
j
S
S


/
1



, 
5.1 
bu yerda 
S
S


/
1

- qiyalikning chegaraviy chastotasi. Ifoda (108) moduli va 
fazasi mos ravishda qiyalikning amplituda-chastotaviy va faza-chastotaviy tavsifi 
bo‘ladi. 
Doimiy 

S
vaqtni zatvor sig‘imini (4.10) kanal qarshiligiga (4.7) 
ko‘paytirgan holda olish mumkin. Ifoda (107)ni hisobga olgan holda quyidagini 
olamiz: 


0
ZI
2
U
U
L
S




. 
5.2 
Misol uchun 
L
=10 mkm, 

=500 sm
2
/V

s va 
U
ZI
-
U
0
=4 bo‘lsa, 

S
=0,5 ns 
bo‘ladi. U holda 
f
S
=(1/2

)

S 

300 MGs bo‘ladi. 
Ifoda (5.2) dan n-kanalni p-kanaldan afzalroqligi (

harakatchanlikni kattaligi), 
shuningdek kanal uzunligini muhim o‘rin tutushi ko‘rinib turubdi. Zamonaviy 
MDYa-tranzistorlarda kanal uzunligini 1 mkm dan kichik qilib tayyorlanmoqda. 
Bunday holatlarda 

S 
<0,01 ns va 
f
S 
> 15 GGs bo‘lishiga erishiladi. Parametrlarning 
bunday qiymatlari qiyalikning inersionligini hisobga olmaslikka va MDYa-
tranzistorning inersionligi faqatgina elektrodlar orasidagi va parazit sig‘imlar 
tufayli deb hisoblashga imkon beradi. 

---

27 
1.3