Maxsus pedogogika 2016. indd

Aqliy tarbiyada tevarak-atrof haqidagi bilimlarning roli

Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi faqat-

gina bilish jarayonlarini – idrok, tasavvur, tafakkurning riv-

ojlanishidan iboratgina bo‘lmasdan, balki uning mazmuniga 

bolalarda  ma’lum  hajmdagi  bilimlarni  shakllantirish  ham 

kiradi.  Bu  bilimlar  bolalarga  atrof-hayotda  moslashishga, 

elementar  munosabatlarni va  o‘zaro  aloqadorlikni tushun-

ishga imkon beradi.

Aqli  zaif  bolalarda  atrof,  dunyo  haqidagi  bilim  va  tasav-

vurlarining  stixiyali  ravishda  to‘planishi  aqliy  rivojlanishning 

manbai bo‘la olmaydi. Shuning uchun aqli zaif bola bilimlari-

ni egallashda ta’lim yetakchi rol o‘ynaydi. Ta’lim aqli zaif bola 

o‘zlashtirib olgan bilimlarini tizimga yo‘naltiradi va bolaning 

aqliy rivojlanishi uchun yordam beradi.

Pedagog  va  tarbiyachilar  maktabgacha  tarbiya  muassasa-

sida  butun  hayot  va  faoliyat  jarayonida  bolalarga  tevarak-

atrof haqidagi bilimlarni beradilar. Bu jarayonda alohida rolni 

mashg‘ulotlar,  kuzatishlar  va  maxsus  tashkil  etilgan  bolalar 

faoliyati o‘ynaydi.

Har  bir  mashg‘ulot  turi  va  har  bir  faoliyat  turi  bolaning 

aqliy rivojlanishga o‘zining alohida hissasini qo‘shadi.

Elementar  matematik  tasavvurlarni  shakllantirish  mash-

g‘ulotlari bolalarning  bilim  tizimiga va  shuningdek bilish ja-

rayoniga ijobiy ta’sir etib, ularni rivojlantiradi.

Matematik  tasavvurlarni  rivojlantirish  –  maktabgacha 

yoshdagi bolalarning predmetlar o‘rtasidagi son va sifat mu-

nosabatlarini bilib olishlariga asoslanadi. Bunday munosabat-

larni bolalar taqqoslashni, solishtirishni, (predmetlar va pred-

---

34

35

metlar  guruhini)  o‘rganib  olganlaridan  so‘ng  tushunishlari 

mumkin.

Maktabgacha  yoshdagi  bolaning  tizimli  bilimlar  olishini 

ta’minlovshi  maxsus  bo‘limlardan  biri  –  tevarak-atrof  bilan 

tanishtirishdir.

Tevarak-atrof  bilan  tanishtirish  turli  yo‘nalishlarida  olib 

boriladi. Bu jonsiz tabiat, jonli tabiat va ijtimoiy hayot hodi-

salari bilan tanishtirishdir.

Tevarak-atrof bilan tanishtirishda aqli zaif bolalarning ijti-

moiy hodisalar haqidagi tafakkurlarni shakllantirish katta aha-

miyatga ega. Bunda avval bolalarda o‘zi haqidagi tasavvurlarini 

(bolalarning o‘zlarini rasmdan tanishga, o‘z ismini, gavda va 

yuz qismlarini aytishga o‘rgatish) yuzaga keltiriladi.

Shuningdek, bolalarda oilasi haqidagi tasavvurlarini shakl-

lantirishga katta ahamiyat beriladi.

Aqli  zaif  bolalarni  aqliy  jihatdan  tarbiyalashda,  bilim  ja-

rayonlarini rivojlantirishda bolalar faoliyatining barcha turlari 

muhim ahamiyat kasb etadi. Faoliyatning barcha turlari tashkil 

etilgandi umumiy aqliy malakalarini rejalashtirish, nazorat va 

o‘z-o‘zini nazorat qilishni shakllantirishga olib keladi. Bularsiz 

o‘quv faoliyatining shakllanmasligi esa barchaga ayon.

Bolaning aqliy tarbiyasida nutqning rivojlanishi katta aha-

miyatga ega.