Mavzu: Tabiatshunoslikning zamonaviy konsepsiyalari Reja: Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi haqida

Inson erkinligi tafakkuri haqida falsafiy fikrlar bayon etgan. Uning falsafiy-axloqiy qarashlari tasavvuf aqidalari ta’sirida shakllangan. Yirik asari “Chor unsur” (“To‘rt unsur”, 1703) nasrda yozilgan bo‘lib, she’rlar ham ilova qilingan. Kitobning dastlabki boblarida Bedil о‘г hayoti haqida hikoya qiladi. So‘nggi ikki bobdaesa to‘rt unsur-havo, Suv, yer, olov to‘g‘risida; o'simliklar, hayvonlar va odamning paydo bo‘lishi haqida so‘zlaydi.

Kursni bayon qilishda tabiiy-ilmiy va gumanitar madaniyatning birligi va bir-biri bilan uzviy bog‘liqligi metodologik asoslari ta’riflanadi. Bizni o‘rab turgan dunyoni bilishda, uyg‘otuvchi omillari haqiqatni bilish nisbiy haqiqat, empirik va nazariy, sezgi organlari, ilmiy dalil, kuzatish va eksperiment, texnik vositalar, tafakkur, taqqoslash va sintez, abstrakt va aniq o‘xshashlik topish, modellashtirish, induksiya va deduksiya, logik va boshqa shakl hamda usullardan foydalaniladi. Olamning tabiiy-ilmiy manzarasini yoritishda fazo va vaqt konsepsiyasi, ayniqsa vaqtning qaytmasligi, astronomik, biologik, psixologik fazo va vaqt hamda fazo va vaqtning universalligi haqida fikr yuritiladi.

Bundan tashqari materiya tuzilishining biologik, kimyoviy shakllari haqida so‘z yuritiladi. Bu borada kimyoviy va biologik konsepsiyalar, materiya tuzilishini oddiydan murakkabga, jonsiz tabiatdan jonli tabiatga o‘tish jarayonlari. Bu bilan biologik evolyutsiya mexanizmini harakatga keltiruvchi kompleks omillar haqida fikr almashinadi.

• Bundan tashqari materiya tuzilishining biologik, kimyoviy shakllari haqida so‘z yuritiladi. Bu borada kimyoviy va biologik konsepsiyalar, materiya tuzilishini oddiydan murakkabga, jonsiz tabiatdan jonli tabiatga o‘tish jarayonlari. Bu bilan biologik evolyutsiya mexanizmini harakatga keltiruvchi kompleks omillar haqida fikr almashinadi.
• Jonsiz va jonli tabiatni bilishda simmetriyaning roli, fizika qonunlarining simmetrikligi, tabiatda atom va molekulalaming betartib joylashganligi, tabiatni chidamli, o‘lchamli, chiroyli, proporsional bo‘lishida simmetriyaning roli haqida fikrlar yuritiladi.
• Biosferadan ionosferaga o ‘tish tabiatda xilma-xillik, tirik sistemalaming o‘z-o‘zidan paydo bo‘lish, tabiatning bir butunligi, tirik organizm va atrof-muhitning o ‘zaro ta’siri, gemostatik (ichki) boshqarish, tirik sistemalarni funksional asimmetriyasi kabi muammolar haqida ham fikr almashinadi.