|
Element
|
Belgisi
|
Tartib raqami va yadro zaryadi
|
Nisbiy elektro-
manfiyligi
|
Atom radiusi
nm
|
Elektron konfigu-
ratsiyasi
|
Uglerod
|
C
|
6 (+6)
|
2,5
|
0,077
|
2s22p2
|
Kremniy
|
Si
|
14 (+14)
|
1,8
|
0,134
|
3s23p2
|
Germaniy
|
Ge
|
32 (+32)
|
1,8
|
0,139
|
3d104s24p2
|
Qalay
|
Sn
|
50 (+50)
|
1,8
|
0,158
|
4d105s25p2
|
Qo`rg`oshin
|
Pb
|
82 (+82)
|
1,9
|
0,175
|
4f145d106s26p2
| Uglerod Uglerod- tirik tabiatning asosidir.
Uglerod tabiatda sof xolda va birikmalar holida tarqalgan
Olmos va grafit uglerodning allotropik shakl o`zgarishlaridir
Bundan tashqari uglerodning yana bir nechta allotropik ko`rinishlari mavjud.
Uglerodning tabiatda tarqalishi Dolomit
Yog`och
Ko`mir
Magnezit
Oxaktosh
Soda
Uglerodning allotropik shakl o`zgarishlari Olmos
Grafit
Karbin
Fullerin
Nanotrubka
Grafen
Uglerodning allotropik shakl o`zgarishlari
Olmos – Tabiatdagi eng qattiq modda. Toza olmos rangsiz, tiniq, nur sindirish hususiyati kuchli, yaltiroq kristall modda. Olmos issiqlikni yaxshi o`tkazadi, elektr tokini esa o`tkazmaydi. Olmosning yirik kristallari brillliant holida qayta ishlanib, zargarlik buyumlari tayorlashda ishlatiladi.
Texnik olmos sun`iy usulda olinadi. Undan texnikada oynalarni kesish, metallar va boshqa qattiq jismlarga ishlov berish kabi maqsadlarda foydalaniladi.
Grafit – metall yaltiroqligiga ega bo`lgan, yumshoq, qora rangli kristall modda. Grafitda uglerod atomlari qatlamlar holida joylashadi. Grafit jismlarga ishqalanganda yemiriladi.Undan surkov vositalari, elektrodlar, qalamlar ishlab chiqariladi.
Yog`och ko`miri (pista ko`mir), hayvon ko`miri, koks, qurum grafitning juda mayda kristallari to`plamidan iborat bo`ladi.
Davriy sitemadagi o`rni
Uglerod davriy sistemada 3-davr IV guruh bosh guruhchasida 6-tartib raqamda joylashgan
Nisbiy atom massasi 12,011ga teng.
Uglerod davriy sistemada elektronini oson beradigan va elektron qabul qiladigan elementlar o`rtasida joylashgan
Atom tuzilishi Uglerodning tashqi qavatida 4 ta elektron bor. U birikmalarida II va IV valentlikni namoyon qiladi.
C+6 1s22s22p2
Kimyoviy xossalari Odatdagi sharoitda uglerod faolligi yuqori emas. Qizdirilganda ko`plab moddalar : kislorod, oltingugurt , azot, metallar, metall oksidlari bilan reaksiyaga kirishadi. Uglerod ftor bilan bevosita ta`sirlashadi, lekin boshqa galogenlar bilan reaksiyaga kirishmaydi. C + 2F2 → CF4 (Uglerod (IV) ftorid ) Kislorod bilan reaksiyaga kirishib ikki xil oksid hosil qiladi: Kislorod bilan reaksiyaga kirishib ikki xil oksid hosil qiladi: C + O2 → CO2 ; CO2 + C → 2CO Yuqori haroratda oltingugurt bilan birikadi: C + 2S → CS2 (Uglerod IV sulfid) 2C + N2 → (CN)2 (disian) Metallar uglerod bilan karbidlar hosil qiladi: Ca + 2C → CaC2 (Kalsiy karbid) Uglerod qum bilan birga qizdirilganda juda qattiq , qiyin suyuqlanadigan modda- karborund olinadi: SiO2 + 3C → SiC + 2CO Uglerodning eng muhim birikmalari - Uglevodorodlar
- Uglerod oksidlari – CO va CO2
- Karbonat kislota – H2CO3
- Karbonat kislota tuzlari – CaCO3, Na2CO3
- Gidrokarbonatlar – NaHCO3 , KHCO3
Uglerod (II) – oksid – CO Uglerod (II) – oksid – CO Rangsiz, hidsiz , o`ta zaxarli, havodan yengil, suvda kam eriydigan gaz. Befarq oksidlar sinfiga mansub. Uglerod (IV) – oksidning havo yetishmagan sharoitda Cho`g`laniib turgan ko`mir bilan ta`sirlashuvi natijasida hosil bo`ladi. CO2 + C → 2CO Havoda moviy rang alanga berib yonadi: 2CO + O2 → 2CO2 Uglerod (II) – oksid kuchli qaytaruvchidir. FeO + CO → Fe + CO2 2CO + SnO2 → 2CO2 + Sn Is gazi qon tarkibida gemoglobin bilan kislorodga qaraganda oson birikadi. Buning natijasida organizmning kislorod bilan ta`minlanishi qiyinlashadi. Bunday holatdauzoq vaqt is gazidan nafas olish o`limga olib kelishi mumkin. Is gazi qon tarkibida gemoglobin bilan kislorodga qaraganda oson birikadi. Buning natijasida organizmning kislorod bilan ta`minlanishi qiyinlashadi. Bunday holatdauzoq vaqt is gazidan nafas olish o`limga olib kelishi mumkin. Uglerodning bu oksididan sanoatda metallarni qaytarib olishda, sun`iy yoqilg`ilarni tarkibiy qismi sifatida, organik sintezda foydalaniladi. Uglerod ( IV ) – oksidUglerod (IV) – oksid (karbonat angidrid) – CO2 rangsiz, hidsiz, havodan og`ir gaz. 20 ͦ da suyuqlikka aylanadi. Bu suyuqlik ko`p miqdorda issiqlik yutiladi. Natijada quruq muz hosil bo`ladi. Uglerod ( IV ) – oksidUglerod (IV) – oksid (karbonat angidrid) – CO2 rangsiz, hidsiz, havodan og`ir gaz. 20 ͦ da suyuqlikka aylanadi. Bu suyuqlik ko`p miqdorda issiqlik yutiladi. Natijada quruq muz hosil bo`ladi. Labaratoriyada uglerod (IV) – oksid kalsiy karbonatga xlorid kislota ta`sir ettirib olinadi. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + CO2 + H2O Sanoatda oxaktoshni kuydirib olinadi: CaCO3 → CaO + CO2 Tabiatda hayvon va o`simliklarning nafas olishida, organik qoldiqlarning chirishida, yonishda hosil b. Karbonat angidrid kislota xossasini namoyon qiladi. U suvda erib karbonat kislota hosil qiladi. Karbonat angidrid kislota xossasini namoyon qiladi. U suvda erib karbonat kislota hosil qiladi. CO2 + H2O → H2CO3 Metall oksidlar va asoslar bilan ta`sirlashadi: 2 NaOH + CO2 → Na2CO3 NaOH + CO2 → NaHCO3 Ohakli suv orqali CO2 o`tkazilganda loyqalanish kuzatiladi. Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O Yonishga yordam bermaydi. Faqat ayrim moddalargina unda yonishi mumkin: 2Mg + CO 2 → 2MgO + C Karbonat angidridning ishlatilishi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
