mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

g =[1-1:(1+r)ⁿ]

bu yerda:
g – vaqt davri bo‘yicha birlik ulushi kurinishidagi kredit stavkasi (vaqtning barcha davrlari uchun bir xil);
n – to‘lovlar mikdori.
Lizing amaliyotida yuqorida keltirilgan lizing to‘lovlarini hisoblash usullarini o‘zaro taqqoslash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu usullarni o‘zaro taqqoslash uchun avvalo, lizing to‘lovlarining xajmini davrlar bo‘yicha solishtirma holatga keltirish kerak. Lizing to‘lovlarining hajmi korxonaning moliyaviy-iqtisodiy holatiga bevosita ta’sir ko‘rsatishi ushbu kriteriyning qanchalik ahamiyatli ekanligini ko‘rsatadi. Shuningdek, korxona tomonidan usullarning noto‘g‘ri tanlanishi uning to‘lovga qobiliyatliligining pasayishiga olib keladi.
Bu esa, lizing shartnomasining ikkala tomon uchun ham salbiy holatni keltirib chiqaradi. Quyida keltirilgan 15.1-jadvalda oldindan ma’lum bo‘lgan bir xil ma’lumotlarga asoslanib turli xil usullar yordamida hisoblangan lizing to‘lovlarining miqdori ko‘rsatilgan.

15.1-jadval Turli usullar yordamida hisoblangan lizing to‘lovlari miqdorining

taqqoslama tahlili, ming so‘m.

To‘lovlar tartib raqami	Lizing to‘lovlari hisoblangan usullar
	Tashkil etuvchilar	PMO	Koeffitsiyentlar
1	12851,282	38217,84	13187,86
2	12851,282	37822,54	13187,86
3	12851,282	37428,20	13187,86
4	12851,282	37033,12	13187,86
5	12851,282	1237,82	13187,86
6	12851,282	990,02	13187,86
7	12851,282	742,22	13187,86
8	12851,282	495,60	13187,86
9	12851,282	247,80	13187,86
10	12851,282	-	13187,86
11	12851,282	-	13187,86
12	12851,282	-	13187,86
Jami	154215,38	154215,38	154245,32

PMO va tashkil etuvchilar usuli to‘lovni amalga oshirish vaqtiga qaramasdan o‘z mohiyatini o‘zgartirmaydi. Bulardan farqli ravishda koeffitsiyentlar usuli agarda to‘lov lizing muddatining oxirida emas, aksincha boshida (prenumerando annuiteti) amalga oshirilsa, formulaga ma’lum bir o‘zgartirishlar kiritilishi talab etiladi.
Tashkil etuvchilar va koeffitsiyentlar usuli lizingga oluvchining zimmasiga bo‘lgan to‘lov og‘irligini lizing shartnomasining butun muddati davomida teng taqsimlanishini ko‘rsatib berdi. PMO usulida esa asosiy og‘irlik lizing muddatining dastlabki oylariga to‘g‘ri keladi.
Lizing to‘lovlarini hisoblashning ushbu sxemasi ko‘p yillik ish faoliyatiga ega bo‘lgan, barqaror korxonalar tomonidan qo‘llanilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki bunday korxonalarning pul mablag‘lari oqimi asosan boshqa manbalardan akkumulyatsiyalanadi (jamlanadi) hamda ushbu oqimning asosiy bo‘lmagan qismini tashkil etadi. Ushbu usulni teskari holatda, ya’ni pul mablag‘lari oqimi to‘liq shakllantirilmagan yoki lizing ob’ekti pul mablag‘lari oqimining katta qismini ta’minlagan korxonalarda qo‘llanilsa mijozning to‘lovga qobiliyatsizligi xavfi paydo bo‘ladi. Qo‘yidagi keltirilgan 15.2-jadvalda har bir metodning afzalliklari va kamchiliklari hamda dastlabki belgilari ifodalangan bo‘lib, ular orkali lizingga oluvchilar o‘z faoliyatlarida to‘lovlarni qaysi usullar yordamida hisoblashlarini aniqlab olishlari mumkin.
Respublikamizda lizing to‘lovlarini hisoblaganda bir qator o‘ziga xos xususiyatlar e’tiborga olinadi. Lizing to‘lovlariga oid ta’rif O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 590-moddasida va “Lizing to‘g‘risida”gi Qonunning 22-moddasida bayon qilingan. Shularga asosan, lizing to‘lovlarining umumiy yig‘indisi lizing shartnomasiga asosan berilayotgan mulkning umumiy bahosi yoki shunga yaqin qiymat o‘rnini to‘ldiruvchi so‘mma, lizingga beruvchining ma’lum loyihaga asosan lizing ob’ektini harid qilish uchun foydalanilayotgan kredit zaxiralari badaliga to‘lanadigan so‘mma va lizingga beruvchining vositachilik haqi, lizingga beruvchining shartnomada ko‘zda tutilgan boshqa sarf-harajatlari (lizing asosida ijaraga berilayotgan mulkka texnik xizmat ko‘rsatish, xodimlarni o‘qitish kabi harajatlar)dan iborat.
Shartnomada lizing to‘lovlari summasi, shuningdek ularni to‘lash muddatlari aks ettiriladi. Odatda lizing to‘lovlari bo‘yicha hisob-kitob qilishda umumiy to‘lov so‘mmasi oldindan belgilangan to‘lanmalardan foydalaniladi. Bu hol lizing to‘lovi amortizatsiya ajratmalari, olingan qarz mablag‘lari uchun to‘lanadigan foiz hamda lizing kelishuvi jarayonida ko‘rsatiladigan xizmat haqini o‘z ichiga oladi. Ushbu holatlar, shuningdek, lizingga oluvchining loyiha bo‘yicha sarflangan harajatlarini hisob-kitob qilish orqali olib boriladigan lizing kompaniyasi marjasini aniqlash chog‘ida ham e’tiborga olinadi.