Мавзу: биологик фаол моддалар ва уларни олиш биотехнологияси

ТАБИАТ БИЛАН ЖАМИЯТ АЛОҚАДОРЛИГИ ТАМОЙИЛЛАРИ

Экологик инқироз хавфи, табиат ва жамият ўртасидаги азалий муносабатларга ўзгартишлар киритишни талаб қилади. Жамиятнинг ривожланиш суръати ва характерини биосфера имкониятлари билан келиштириб бориши зарурлиги тобора яққолроқ намоён бўлмоқда. Ҳозирги кунда биосферада йилига ишлаб чиқариладиган кислороднинг 23 фоизи инсонлар томонидан истеъмол қилинмоқда ва тез орада бу кўрсаткичнинг кескин ортиши хавфи мавжуд. Бошқа табиий ресурслар бўйича ҳам ташвишли кўрсаткичлар кузатилмоқда. Жамиятнинг келгуси ривожланиш тақдири, кўп жиҳатдан, табиат билан жамият ўртасидаги қарама-қаршиликларни оптимал ҳал қилиш йўллари ва воситаларининг топилишига боғлиқ. Шулардан келиб чиққан ҳолда, табиат билан жамият ўртасидаги алоқадорликнинг биринчи ва асосий методологик тамой или — жамият билан табиий муҳитнинг оптимал мувофиқлиги бўлиши лозим. Бунда, инсон томонидан энергия ва модданннг ўзлаштирилиши табиий жараёнларга ўхшаш ва мос бўлиши керак. Биринчи навбатда, жамият биосфера мувозанатини таъминлай олиши лозим.

Демак, жамиятнинг конкрет имкониятларини ҳисобга олган ҳолда, ҳозирги кунда биосферанинг бир бутунлигини сақлаб қолишдан умумий мақсад, унинг табиий мувозанатини таъминлаш ҳисобланади. Ушбу қоида иккинчи методологик тамойил сифатида қаралиши мумкин. Бу кейинчалик, мувозанатни таъминлашнинг сунъий параметрларига ўтишни ҳам кўзда тутади.

Биосфера мувозанатини таъминлаш учун, биз ундан қанча ресурсни, қандай қилиб олишни яхши билишимиз керак. Табиатдан олиниш даражасига қараб, олинганининг ўрнини тўлдириш (компенсация) — табиатдан фойдаланишнинг учинчи асосий методологик тамойилидир.

Инсон фаолиятининг ҳамма жабҳаларида, табиатга зарар етказмайдиган технология жараёнларини татбиқ қилиш мақсадга мувофиқ. Қабул қилинаётган қарорларнинг комплекслиги ва экологик асосланганлиги, табиатдан фойдаланишнинг бешинчи методологик тамойили ҳисобланади.

• эҳтиёжнинг хусусий эҳтиёждан устуворлигини таъминлаш табиат билан жамият алоқадорлиги назариясининг олтинчи методологик тамойили ҳисобланади. Фақат шу аснодагина, соғлом табиий муҳитга асосланган, асосий меёри инсон саломатлигидан иборат хақиқий ижтимоий тараққиёт ва ҳаёт сифатини оширишга эришиш мумкин.
• Табиатни ўзгартиришга қодир кучли меҳнат қуролларига эга инсонларнииг мувофиқлашган ҳаракатлари зарурлиги сабабли, дунё халқларини ягона мақсад атрофида бирлаштириш эҳтиёжи ошиб бормоқда. Инсон билан табиат ўртасидаги муносабатлар жамиятнинг асосий глобал муаммоларига кирадн. Бутун инсониятга тегишли муаммолар глобал муаммолар дейилади. Ҳозирги кунда тобора кўпаяётган бу ҳил муаммоларни ҳал қилиш бутун инсониятнинг саъй-харакатларини талаб қилади.

ТАБИИЙ МУҲИТНИ ХИМОЯ ҚИЛИШ БОРАСИДАГИ УЮШГАН ИЖТИМОИЙ ХАРАКАТЛАР.
XX асрнинг 80-йилларига келиб, иқтисодиёт, экология, социология ва сиёсатшунослик, глобалистика ва хуқуқ соҳаларига доир адабиётда «барқарор ривожланиш» термини кенг қўлланила бошлади. Бу тушунча тинчликни сақлаш, инсонлар эҳтиёжини келгуси авлодлар эхтиёжига зарар етказмасдан қондириш, ресурслардан оқилона фойдаланиш ва атроф — муҳитни сақлашга қаратилгандир. Ушбу концепциянинг ўзагини Э.В.Гирусов ва М.Платоновнинг фикрига кўра, қуйидагилар ташкил қилади:
иқтисодиётнинг ривожланиши атроф — муҳитнинг ифлосланиши ва бузилишига олиб келмаслиги лозим;
мамлакатлар ва халқлар, ижтимоий — иқтисодий ва экологик ривожланиш вариантларининг бирлиги ва кўп қирралиги;
• одамлар ва жамият билан табиат ўртасидаги муносабатларда мувофиқлик устуворлигини тан олиш;
• ижтимоий экологик ривожланиш асОси куч ишлатиш эмас, озодлик, душманлик эмас, дўстлик бўлиши керак.
Барқарор ривожланиш концепциясипи ишлаб чиқишда, 1992 йили Рио Де Жанейрода ўтказилган, БМТнинг атроф — муҳит бўйича конференцияси муҳим босқич бўлди. Бир вақтнинг ўзида, Ер сайёраси муаммолари бўйича юқори даражадаги учрашув ўтказилди. Ушбу конференцияда қабул қилинган марказий хужжатлар 1. XXI асрга Кун тартиби; 2. БМТ нинг харакат дастури; 3. Атроф — муҳит ва ривожланиш бўйича Декларация; 4. Иқлим ўзгариши бўйича Рамкавий Конвенция; 5. Биологик хилма хилликни сақлаш Конвенциясидир. Ушбу тарихий хужжатлар барқарор ривожланишнинг турли жабҳаларини ўз ичига олади.