Mavzu: 1-§. 15-asr oxiri-16-asr boshlarida Movarounnahrda siyosiy vaziyat

Abulg’ozi Bahodirxon

1616-yili Arab Muhammadxonning o’g’illari Habash Sulton bilan Elbars Sulton nayman va uyg’ur qabilalarining boshliqlariga tayanib, otalariga qarshi isyon ko’tardilar. Ota farzandlariga yon bosdi. Ular boshqaruviga topshirilgan hududlarga Vazir shahrini ham qo’shib berdi. Biroq bu bilan nizo tugamadi. Keyinchalik u Eron shohi Abbos I huzuriga yo’l oldi va uning yordamida 1623-yilda Xiva taxtini egalladi va Habash hamda Elbars qatl etildi. Bu voqeadan xabar topgan Abulg’oziy Sulton Xivaga qaytdi. Akasi Asfandiyorxon (1623-1643) uni Urganch hokimi etib tayinladi. Biroq tez orada aka-uka o’rtasidagi munosabatlar buzildi. Natijada Abulg’oziy Sulton Turkiston, Toshkent, Buxoroda qochib yurishga majbur bo’ldi. Asfandiyorxon siyosatidan norozi bo’lgan turkmanlarning chaqirig’i bilan u yana Xivaga qaytib bordi. Akasi endi unga Xivani topshirishga majbur bo’ladi. 1629-yilda turkmanlar Eron tasarrufidagi Niso va Darun (Ashxobod bilan Qizil Arvot o’rtasida joylashgan manzilgoh)ni bosib oladilar. Xiva xoni Eron bilan munosabatlarning buzilishidan qo’rqib, aybni Abulg’oziy Sultonga to’nkaydi va uni 1630-yilda Eron Shohi huzuriga garov tariqasida yubordi. Abulg’oziy Sulton Eronda 10 yil tutqunlikda kun kechirdi (1630-1639).

Inoqlar

Abulg’oziy Bahodirxon qabila boshliqlari nufuzini oshirish bilan ularning markaziy hokimiyatga qarshi xatti-harakatlariga barham bermoqchi bo’ldi. U xonlikdagi barcha 32 qabilani to’rt guruhga bo’ldi: qiyotqo’ng’irot, uyg’ur-nayman, qang’li-qipchoq, nukuz. -mang’it. Bunda qabilalarning urf-odatlari, turmush tarzi va qarindoshlik aloqalari hamda joylashgan yeri hisobga olindi. Har bir qabilaviy guruhga inoq tayinlanib, xon inoqlar orqali qabilalarga tegishli masalalami hal qilgan. Inoqlar xonning eng yaqin maslahatchisi sifatida saroyda istiqomat qilganlar.