Mavzu : elektron jadvallar bilan ishlash metodikasi

4. Вставка – qo'yish(qo'shish) menyusi.

4.1. Ячейки – yacheyka, satr, ustun qo'shish.

4.2. Строка – ko'rsatilgan satr yoki yacheyka ustiga yangi bo'sh satr qo'shish.

4.3. Столбец – ko'rsatilgan ustun yoki yacheyka oldiga yangi bo'sh ustun qo'shish.

4.4. Лист – joriy varaq oldiga yangi bo'sh varaq qo'shish.

4.5. Диаграмма - diagrammalar masterini ishga tushirish.

4.6. Функция – funksiyalar masterini ishga tushirish.

4.7. Имя – yacheykalarga nom qo'yish, formulalarda nomlarni ishlatish, nomlarni almashtirish.

4.8. Примечание – yacheykalarga tekst yoki ovoz tushintirishlarini qo'yish.

4.9. Рисунок – картинки - rasm qo'yish.

4.10. Объект – diagramma, formula, rasm kabi ob'yektlarni qo'shish.

5. Формат - yacheykalarni yoki ob'yektlarni formatlash menyusi.

5.1. Ячейки – belgilangan yacheykalarni yoki ob'yektlarni formatlash oynasini ishga tushirish. (“Elektron jadval yacheykalari va ular ustida amallar bajarish”-mavzusiga qarang). Нimoyalangan varaqda bu buyruq ishlamaydi.

5.2. Строка - Высота – belgilangan satrlarni bo'yiga o'zgartirish.

5.3. Строка – Автоподбор высоты – shrift razmeriga asoslangan holda satrlarning bo'yiga standart o'zgartirish.

5.4. Строка - Скрыть – belgilangan satrlarni yashirish. Yashirilgan satrlar varaqdan o'chirilmaydi.

5.5. Строка - Показать – belgilangan satrlar oralig'idagi yashirilgan satrlarni ko'rsatish.

5.6. Столбец - Ширина – belgilangan ustunlarni eniga o'zgartirish.

5.7. Столбец – Автоподбор ширины – ustunlar enini avtomatik holda eng uzun satrga to'g'irlab o'zgartirish.

5.8. Столбец - Скрыть – belgilangan ustunlarni yashirish.

5.9. Столбец - Показать – belgilangan ustunlar oralig'idagi yashiringan ustunlarni ko'rsatish.

5.10. Столбец – Стандартная ширина – ustunlar enini standart holga qaytarish.

5.11. Лист - Переименовать – joriy varaqning nomini o'zgartirish.

5.12. Лист - Скрыть – joriy varaqni yashirish. Yashirilgan varaqka murojaatlar qilish mumkin.

5.13. Лист - Показать – yashirilgan varaqlarni ko'rsatish.

5.14. Автоформат – yacheykalarni tanlangan format asosida formatlash.
6. Сeрвис

6.1. Oрфография – tekstni orfografik xatoga tekshirish.

6.2. Доступ к книге – bitta kitobdan bir necha foydalanuvchi kompyuter tarmog'i orqali foydalanish imkonini beradi.

6.3. Зависимости – bir-biriga formulalar orqali boglik bo'lgan yacheykalarni strelkalar orqali ko'rsatish.

6.4. Автозамена – kiritilayetgan tekstni kiritilayetganida avtomatik almashtirish.

6.5. Подбор параметра – ko'rsatilgan tobe yacheyka ma'lum qiymatni qabul qilmaguncha, parametr tanlash.

6.6. Защита – Защитить лист – varaq yacheykalarini himoyalash.

6.7. Защита – Защитить книгу– kitob strukturasini va varaqlarini himoyalash.
7. Данные

7.1. Сортировка – Ma'lumotlarni tanlangan ustun bo'yicha o'sish yoki kamayish tartibida saralash.

7.2. Филтр - Автофилтр – ustun ro'yxat sarlahalarida ochiluvchi ro'yxat tugmalari ishlatiladi. Shu ochiluvchi ro'yxatda tanlangan ustunda uchraydigan ro'yxat elementlari ko'rsatiladi.

7.3. Филтр – Показать все – filtrlanadigan ustunning butun satrlarini ko'rsatish..

7.4. Филтр – Расширенный филтр – ko'rsatilgan cheklashni qoniqtiradigan ro'yxat tuzish.

7.5. Форма – berilganlar ro'yxati yoki bazalarni korrektirovka qilish uchun muloqat oynasini ochish.

7.6. Проверка – ko'rsatilgan yacheykalar uchun berilganlarni kiritishni cheklash va berilganlar tipini ko'rsatish.

7.7. Итоги – belgiga ega bo'lgan, belgilangan ustunlar o'rtaliq va oxirgi yig'indilarini hisoblash.
8. Oкно

8.1. Новое – joriy kitob uchun yangi oyna ochish.

8.2. Расположить – ochiq kitoblarning hammasini ko'rsatish.

8.3. Скрыть – joriy kitob oynasini yashirish. Yashirilgan kitob yig'ishtirilmagan bo'ladi.

8.4. Показать – yashirilgan oynani ko'rsatish.

8.5. Разделить (снять разделение) - joriy oynani bo'lish (birlashtirish).

8.6. Закрепить области (Снять закрепление) varaqdagi ustun va satr sarlahalarini varaqlash jarayonida siljimaydigan holatga o'tkazish yoki bu rejimni bekor qilish. Asosan katta jadvallar bilan ishlashda qo'llaniladi.

8.7. (Ochilgan kitoblar ro'yxati) 1, 2, 3... - shu ro'yxatdan fayl nomi orqali boshqa kitob oynasiga o'tish.
9. Справка – Yordam.

9.1. Вызов справки – Microsoft Excel yordam programmasini ishga tushirish.

III. MICROSOFT EXCEL USKUNALAR PANELI
1. “Стандартная” uskunalar paneli.

1. 
   Создать – yangi xujjat yaratish.
   
2. 
   Открыть – diskdagi mavjud fayllarni yuklash.
   
3. 
   Сохранить – xujjatni diskga yozish (saqlash).
   
4. 
   Сообщение – joriy kitobni elektron pochta orqali uzatish.
   
5. 
   Печать – xujjatni printerga chop etish uchun uzatish.
   
6. 
   Предварительный просмотр – chop etishdan avval xujjatning kogozdagi aksini ekranda kurish.
   
7. 
   Орфография – Yacheykalarga yozilgan matnlarni orfografik xatoga tekshirish.
   
8. 
   Вырезать – belgilangan maydondagi axborotni ma'lumotlar buferiga joylashtiradi (qirqib olish).
   
9. 
   Копировать – belgilangan maydondagi axborot nusxasini ma'lumotlar buferiga ko'chiradi.
   
10. 
    Вставить – ma'lumotlar buferida joylashgan axborotni qo'yish.
    
11. 
    Формат по образцу – tanlangan yacheyka formatini boshqa yacheykaga ko'chiradi.
    
12. 
    Отменить- bajarilgan amallarni ketma-ket bekor qiladi.
    
13. 
    Вернуть (Повторить) – bekor qilingan amallarni qayta tiklaydi (Oxirgi amalni takrorlaydi).
    
14. 
    Гиперссылка – tanlangan matnga giperboglanish o'rnatadi. Bunda boglanadigan fayl ko'rsatilishi kerak.
    
15. 
    Автосумма – yacheykalardagi sonlar yig'indisini xisoblaydi.
    
16. 
    Вставка функции – yacheykaga formula yozishda arifmetik, trigonometrik, iqtisodiy va boshqa funksiyalarni yozishda ko'llaniladi.
    
17. 
    Сортировка по возрастанию – tanlangan ustun bo'yicha o'sish tartibida saralash.
    
18. 
    Сортировка по убыванию - tanlangan ustun bo'yicha kamayish tartibida saralash.
    
19. 
    Мастер диаграмм diagrammalar qurish uchun diagrammalar ustasini ishga tushiradi. Bu tugmani ishga tushirishdan avval diagrammada ishtirok etadigan parametrlar joylashgan yacheykalar belgilab ko'rsatiladi.
    
20. 
    Рисование– risovaniye uskunalar panelini ko'rsatadi yoki yashiradi.
    
21. 
    Maсштаб – varaq masshtabini 10% dan 400% gacha o'zgartirish imkonini beradi.
    
22. 
    Справка по Microsoft Excel – yordamchini (yordam programmasini) ishga tushiradi.
    

3.1. “ФОРМАТИРОВАНИЯ” USKUNALAR PANELI.

1. 
   Шрифт – tanlangan yacheyka shrift turini o'zgartirish.
   
2. 
   Размер шрифта – shrift o'lchamini o'zgartirish. Shrift o'lchami Excelda 1 dan 409 gacha punkt oralig'ida bo'lishi kerak.
   
3. 
   Полужирный – shriftni qalin holga o'tkazadi yoki avvalgi holatiga qaytaradi.
   
4. 
   Курсив – qo'l yozma ko'rinishga o'tkazish yoki 750ga egish.
   
5. 
   Подчеркнутый– shrift tagiga chizish.
   
6. 
   По левому краю – matnni yacheyka chap qismiga tekislaydi.
   
7. 
   По центру – matnni markazlashtiradi.
   
8. 
   По правому краю - matnni yacheyka o'ng qismiga tekislaydi
   

Eslatma: Yacheykalarga matn kiritilganda avtomatik tarzda chap qismga, sonli ma'lumotlar kiritilganda o'ng qismga tekislanadi.

9. 
   Объединить и поместить в центре– belgilangan yacheykalarni birlashtiradi va unda joylashgan ma'lumotni markazlashtiradi.
   
10. 
    Денежный формат - Pul formati. Son yoniga pul turi qo'shiladi.
    
11. 
    Процентный формат- Foiz formati. (ko'rsatilgan son 100 ga ko'paytiriladi va foiz belgisi ko'rsatiladi).
    
12. 
    Формат с разделителями – sonni kasr ko'rinishga o'tkazadi.
    
13. 
    Увеличить разрядность– son kasr qismi aniqliligini oshirish.
    
14. 
    Уменшить разрядность – son kasr qismi aniqliligini kamaytirish.
    
15. 
    Увеличить отступ – matn chap qismidan qoldiriladigan joyni oshirish.
    
16. 
    Уменшить отступ – matn chap qismidan qoldiriladigan joyni kamaytirish.
    
17. 
    Границы – yacheykalarga chegera chizig'ini o'rnatish yoki o'chirish.
    
18. 
    Цвет заливки – yacheyka fon rangini o'zgartiradi.
    
19. 
    Цвет шрифта – shrift rangini o'zgartiradi.
    

3.2. “ДИАГРАММЫ” USKUNALAR PANELI.

1. 
   Элементы диаграммы – dagrammani tashkil etuvchi elementlar. Ularni shu maydondan tanlab formatlash mumkin.
   
2. 
   Формат – tanlangan digramma elementi formatini o'zgartirish.
   
3. 
   Тип диаграммы – Diagramma turini tanlash joyi.
   
4. 
   Легенда – diagrammada ishtirok etgan parametrlar haqida ma'lumot ko'rsatadi yoki yashiradi.
   
5. 
   Таблица данных – diagrammada berilgan jadval qo'shib ko'rsatiladi.
   
6. 
   По строкам – ma'lumotlar jadval satrlari bo'yicha olinadi.
   
7. 
   По столбцам – ma'lumotlar jadval ustunlari bo'yicha olinadi.
   
8. 
   Текст сверху вниз – matn tepadan pastga yoziladi.
   
9. 
   Teкст снизу вверх – matn pastdan tepaga yoziladi.
   

3.3. Formulalar bilan ishlash

Jadvallar asosiy va hosila ma'lumotlarga ega bo'lishlari mumkin. Elektron jadvallarning afzalligi shundaki, ular hosila ma'lumotlarning avtomatik ravishda hisoblashlarni tashkil qilishga imkon beradi. Bu maqsadda jadvallarning katakchalarida formulalar qo'llaniladi.

Agar katakchadagi ma'lumot « = » belgisidan boshlansa, unda Excel programmasi uni formula deb qabul qiladi. Demak, katakchaga formulani kiritishni boshlash uchun, « = » tugmasini bosish kerak. Ammo formulalar satridagi Изменить формулу tugmasida bosish bilan formula kiritilishi bajarilsa, ancha qulayliklar yaratiladi. Bu holda formulalar satrining tagida Formulalar palitrasi ochiladi va unda formulaning hisoblangan qiymati ko'rsatiladi.

Formula deb, sonlarning va sonlar kiritilgan katakchalarning matematik amallarning belgilari yordamida birlashtirilgan ketma ketligiga aytiladi.

Formulada katakchaga murojaat qilish uchun uning nomini ko'rsatish kerak bo'ladi. Buni klaviaturadan kiritib yoki formula kiritish davomida kerakli katakchada bosish bilan bajarish mumkin.

Kiritish tugatilgach, jadvalda formula ko'rsatilmaydi. Uning o'rniga katakchada formulaning hisoblangan qiymati ko'rsatiladi. Agar formulali katakcha joriy qilinsa, unda formulani formulalar satrida ko'rsa bo'ladi.

Excel programma bilan ishlashda hamma hisoblashlarni, murakkab bo'lmaganlarini ham, faqat formulalardan foydalanib bajarilishi kerak. Hisoblanmasdan kiritilgan hosila qiymatlar ishlash davomida o'zgartirilsa xatolarga olib keladi.



Excel programmada bajarish mumkin bo'lgan hisoblashlar faqat oddiy arifmetik amallar bilan chegaralanmay, ko'plab standart funksiyalardan foydalangan xolda murakkab hisoblashlarni xam bajarishga imkon beradi.

1. 
   Agar formulaning kiritilishi Изменить формулу yoki «=» tugmasida bosish bilan boshlansa, unda formulalar satrida yacheyka nomi (Имя) maydoni standart funksiyalarning ochiladigan ro'yxati bilan almashinadi. Bu ro'yxat oxirgi ishlatilgan 10 ta funksiyalardan va Другие функции punktidan iborat. Shu punktning yordamida Мастер функции oynasini ochish mumkin. (Rasmga qarang).
   

2. 
   Bu muloqat oynasi Excel programmasidagi har qanday standart funksiyani tanlashga imkon beradi. Категория ro'yxatida kerakli funksiya tegishli bo'lgan toifasi (guruh) tanlanadi. Функция ro'yxatida esa – konkret funksiya tanlanadi. Kerakli funksiya tanlangandan keyin uning nomi formulalar satriga kiritiladi va funksiyaning argumentlarini kiritishga imkon ochiladi. (rasmga qarang)
   

3. 
   Palitraning quyi qismida argumentlarini kiritish uchun mo'ljallangan maydonchalar joylashadi, pastki qismida esa qo'shimcha axborotlar ko'rsatiladi. Bu axborotlar funksiyaning vazifasi (qo'llanilishi) va argumentga tegishli bo'lgan ma'lumotlardan iborat. Agar argument qalinlashgan shriftda ko'rsatilgan bo'lsa, demak u albatta kiritilishi kerak bo'ladi, agarda oddiy shriftda ko'rsatilgan bo'lsa, bu argument kiritilishi shart emas.
   

Funksiyaning argumetlari sonli ko’rinishida (klaviatura yordamida) yoki kerakli katakchalari ko'rsatilishi bilan kiritiladi. Ba'zi funksiyalar argument (parametr) sifatida katakchalarning diapazonini qabul qilish mumkin. O’z ichiga funksiyalarni olgan formulalardagi katakchalarning adreslari (nomlari) oddiy formulalarga o'xshash qo'llaniladi.



IV. MICROSOFT EXCEL JADVAL PROSESSORIDA

4.1.DIAGRAMMALAR BILAN ISHLASH
Jadvaldagi ma'lumotlarni ko'rgazmaliroq qilish uchun ko'p hollarda grafiklar va diagrammalardan foydalaniladi. Excel programmadagi vositalar, elektron jadvaldagi ma'lumotlar asosida diagrammalarni yaratishga imkon beradi.

Diagrammalar va grafiklarni yaratish uchun, ma'lumotlar bazasi ko'rinishidagi elektron jadvallardan foydalanish qulayroq. Diagrammani qurishdan avval shu diagrammada ko'rsatiladigan ma'lumotlarning diapazonini tanlash kerak bo'ladi. Agar bu diapazonga sarlovhali katakchalar kiritilsa, unda shu sarlavhalar diagrammada tushuntiruvchi yozuvlar sifatida ko'rsatiladi. Ma'lumotlar diapazoni tanlangandan keyin, Стандартная uskunalar panelidagi Мастер диаграмм tugmasi yoki menyu satridan Вставка-Диаграмма buyrug'i ishga tushiriladi.

Master diagramm diagrammani yaratishga tayyorlaydi va bir necha bosqichda ishlaydi. Bir bosqichdan keyingisiga o'tish uchun Далее buyruq tugmasidan foydalaniladi. Diagramma ustasining birinchi bosqichida diagrammaning turi tanlanadi. Excel programmasi o'nlab turli ko'rinishdagi diagrammalarni yaratishga imkon beradi. (rasmga qarang).

Agar diagramma ma'lumotlar bazasi ko'rinishidagi axborotlar asosida yaratilayotgan bo'lsa, unda keyingi bosqichda ishlatiladigan barcha axborotlar kerakli katakchalarga avtomatik ravishda kiritiladi. Bundan keyin diagrammaning turli qismlarining bezatilish parametrlari tanlanadi.

Оxirgi bosqichida tayyor diagrammani joylashtirish uchun ish varaq (joriy varaq yoki alohida diagramma varag'i) tanlanadi. Готово tugmasi bosilgandan keyin diagramma yaratiladi.

Yaratilgan diagrammani formula sifatida ham qurish mumkin. Agar diagrammani qurishda ishlatilgan ma'lumotlarga o'zgartirishlar kiritilsa, diagramma ham o'zgaradi. Tayyor diagramma, tanlash va o'zgartirish mumkin bo'lgan, qator elementlardan iborat. Tanlangan element markerlar yordamida belgilanadi.

Markerda sichqonchaning o'ng tugmasini bosib, kontekst menyuda Формат punkti tanlanadi va ochilgan Формат muloqat oynasi yordamida diagramma elementining mazmunini va bezatilishini o'zgartirish mumkin bo'ladi.
Misol 1.

Misol 2.


4.2. MATEMATIK MODEL VA MODELLASHTIRISH

Model (lat. modulus – o'lchov, me'yor) biror ob'yekt yoki ob'yektlar sistemasining obrazi yoki namunasidir. Masalan, Yerning modeli globus, osmon va undagi yulduzlar modeli planetariy ekrani; odam suratini shu surat egasining modeli deyish mumkin.

Qadimdan insoniyatni yaxshi sharoitli turmush kechirish, tabiiy ofatlarni oldindan aniqlash muammolari qiziqtirib kelgan. Shuning uchun insoniyat dunyoning turli hodisalarni o'rganib kelishi tabiiy xoldir. Dunyoning barcha tadqiqotlari bizga to'la bo'lmagan va juda aniq bo'lmagan ma'lumot beradi. Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosi sirini bilish, jamiyat rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga xalaqit etmaydi. Tuzilgan model o'rganilayotgan hodisa va jarayonni iloji boricha to'la aks ettirishi zarur.

Modellashtirish - bilish ob'yektlari (fizik hodisa va jarayonlar) ni ularning modellari yordamida tadqiq qilish, mavjud narsa va xodisalarning modellarini yasash va o'rganishdan iboratdir.

Modellashtirish uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy-tadqiqot jarayonini osonlashtiradi, ba'zi hollarda esa murakkab ob'yektlarni o'rganishning yagona vositasiga aylanadi. Modellashtirish, ayniqsa, mavhum ob'yektlarni, olis-olislarda joylashgan ob'yektlarni, juda kichik hajmli ob'yektlarni o'rganishda ahamiyati kattadir. Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida ob'yektning ma'lum xususiyat va munosabatlarini aniqlash uchun xam foydalaniladi.

Matematik modellashtirish aniq fanlarda turli amaliy masalalarni yechishda muvaffaqiyat bilan qo'llanilib kelinmoqda. Matematik madellashtirish usuli masalani tasvirlaydigan u yoki bu kattaliklarni miqdor jihatidan ifodalash, so'ngra esa ularni bog'liqligini o'rganish imkoniyatini beradi.

Bu usul asosida matematik model tushunchasi yotadi.

Matematik model deb, o'rganilayotgan obyektning matematik formula yoki algoritm ko'rinishida ifodalangan xarakteristikalari orasidagi funksional bog'lanishga aytiladi.

Masalan, ideal gazning matematik modeli gazning bosimi R. egallagan xajmi V va temperetura T orasidagi funksianal bog'lanishni ifodalaydigan formula (Klayperon formulasi) dan iborat.

Kompyuterlar ixtiro etilgandan so'ng matematik model usulining ahamiyati keskin ortdi. Murakkab texnik, iqtisodiy va ijtimoiy sistemalarni yaratish, so'ngra ularni kompyuterlar yordamida tadqiq etish imkoniyati paydo bo'ldi. Endilikda ob'yekt, ya'ni haqiqiy sistema ustida emas, balki uni almashtiruvchi matematik model ustida tajriba o'tkazish boshlandi.

Kosmik kemalarning harakat trayektoriyasi (chizig'i), murakkab muxandislik inshooatlarini yaratish, transport magistrallarini loyihalash, iqtisodni rivojlantirish va boshqalar bilan bog'liq bo'lgan ulkan hisoblarning kompyuterda bajarilishi matematik modellashtirish usulining samaradorligini tasdiqlashi mumkin.

Odatda matematik model bilan hisoblash tajribasi haqiqiy obyektni tajriba-tadqiqot etish mumkin bo'lmagan yoki iqtisodiy maqsadga muvofiq bo'lmagan hollarda o'tkaziladi. Bunday hisoblash tajribasining natijalari haqiqiy obyekt ustida olib boriladigan tajribaga qaraganda juda aniq emasligini hisobga olish kerak. Lekin shunday misollar keltirish mumkinki, kompyuterda o'tkazilgan hisoblash tajribasi o'rganilayotgan jarayon yoki hodisa haqidagi ishonchli axborotning yagona manbai bo'lib xizmat qiladi.

Matematik modellashtirishda o'rganilayotgan fizik jarayonlarning matematik ifodalari modellanadi. Matematik model olamning malum hodisalari sinfining matematik belgilari bilan ifodalangan taqribiy ifodasidir. Matematik model olamni bilish, shuningdek, oldindan aytib berish va boshqarishning kuchli usulidir.

Matematik modelni tahlil qilish o'rganilayotgan hodisaning ichiga kirish imkonini beradi. Matematik model tuzish uchun dastlabki masala rasmiylashtiriladi. Masala mazmuniga mos holda zarur belgilar kiritiladi. So'ngra miqdorlar orasida formula yoki algoritm ko'rinishida yozilgan funksional bog'lanish hosil qilinadi.
4.3. ELEKTRON JADVAL YORDAMIDA MODELLARNI

QURISH VA TADBIQ ETISH.

Matematik model tuzish uchun dastlabki masala rasmiylashtiriladi. Masala mazmuniga mos holda zarur belgilar kiritiladi. So'ngra miqdorlar orasida formula yoki algoritm ko'rinishida yozilgan funksional bog'lanish hosil qilinadi. Bu ishni aniq misollarda ko'rsataylik.

1-m a sala. O’ylangan sonni topish (matematik fokus). Tomoshabinlarga (yoki o'quvchilarga) ixtiyoriy son o'ylash va u son ustida quyidagi amallarni bajarish taklif etiladi:

1. O’ylangan son beshga ko'paytirilsin.

2. Ko'paytmaga ixtiyoriy son qo'shilsin.

3. Hosil bo'lgan yig'indi ikkilantirilsin.

4. Natijaga joriy yil qo'shilsin.

Olib boruvchi bir oz vaqtdan so'ng o'quvchi o'ylagan sonni topishi mumkinligini ta'kidlaydi.

Ravshanki, o'quvchi o'ylagan son matematik fokusga mos model yordamida aniqlanadi.

Masalani rasmiylashtiramiz.

x — tomoshabin (yoki o'quvchi) o'ylagan son;

y— hisoblash natijasi;

N — maktab nomeri;

M — joriy yil (masalan, M = 2002).

U holda olib boruvchining ko'rsatmalari

y=(x5+N) ( 2 + M )
formula orqali ifodalanadi. Bu formula masalaning (matematik fokusning) matematik modeli bo'lib xizmag qiladi va u x o'zgaruvchiga nisbatan chiziqli tenglamadir.

Tenglamani yechamiz:

Keltirilgan formula o'ylangan sonni topish algoritmini ko'rsatadi. O’ylangan sonni topish uchun Excelda quyidagi amallarni bajaramiz:

A1 yacheykaga y: ni, A2 yacheykaga M: ni, A3 yacheykaga N: ni A4 yacheykaga x: ni kiritamiz, va mos ravishda B1 yacheykaga y ning qiymatini (ya'ni tamoshobin aytgan son), B2 yacheykaga M ning qiymatini, B3 yacheykaga N ning qiymatini kiritamiz. B4 yacheykaga quyidagicha formula yozamiz:

=(B1-(B2+2*B3))/10

Foydalanuvchi o'ylagan son B4 yacheykada ko'rsatiladi. (Rasmga qarang)


Matematik modellar va ularga mos kompyuter dasturlar universallik xossasiga ega. Masalan, ko’pgina ilmiy-texnik va iqtisodiy masalalarda chiziqli tenglamalar sistemasi ko'rinishidagi bir xil matematik modeldan foydalaniladi.

Eng ko’p foydalaniladigan matematik modellar uchun dasturchilar tomonidan standart dasturlar tuzilgan bo'lib, ular ko'pgina kompyuterlarning dasturlar kutubxonasi va amaliy dasturlar paketiga kiritilgan.

2- m a s a l a. Alisher elektron o'yinchoq sotib oldi va bir qancha vaqtdan keyin uni 24 so'mga sotdi. Agar Alisher elektron o'yinchoqni olgan narxiga mos foiz ziyoniga sotgan bo'lsa, u uyinchoqni necha so'mga sotib olgan?
Masalani rasmiylashtiramiz:
x — elektron uyinchoqning sotib olingan narxi;

- ko'rilgan ziyon.

U holda o'yinchoqni sotib olish modeli

bo'ladi. Bu kvadrat tenglama yechilsa, x₁=40 so'm, x₂=60 so'm hosil bo'ladi. Demak, elektron o'yinchoq 40 so'm yoki 60 so'mga sotib olingan.
Ushbu masalada kvadrat tenglama yechildi, Excelda kvadrat tenglamani yechishni ko'rib chiqamiz: (rasmga qarang)

A1 yacheykaga a= ni, A2 yacheykaga b= ni, A3 yacheykaga c= ni va mos ravishda B1 yacheykaga a ning qiymatini, B2 yacheykaga b ning qiymatini, B3 yacheykaga c ning qiymatini kiritamiz. A5 yacheykaga Д= ni kiritamiz va B5 yacheykaga quyidagicha formula yozamiz: =B2*B2-4*B1*B3.

A7 yacheyka x1= ni, A8 yacheykaga x2=ni kiritamiz va mos ravishda quyidagi formulalarni yozamiz:

B7 yacheykaga =(-B2+КОРЕНЬ(B5))/2*B1,

B8 yacheykaga =(-B2-KOРЕНЬ(B5))/2*B1.