Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish

Talabalar fandan umumiy to„playdigan ballarning taqsimoti 
 
 
Joriy nazorat – 35 ball 
Oraliq nazorati – 35 ball 
Yakuniy 
nazorat 
 
 
Darslarga 
to‘liq 
qatnashishi 
5ball 
Laboratoriya 
mashg‘ulotlarini 
to‘liq 
o‘zlashtirishi 
15 ball 
Amaliy 
mashg‘ulotlarni 
to‘liq 
o‘zlashtirshi 
15 ball 
 
Darslarga 
to‘liq 
qatnashishi 
5ball 
 
1 – 
oraliq 
nazorati 
10 ball 
 
2 – 
oraliq 
nazorati 
10 ball 
 
Mustaqil 
ish 
15 ball 
 
 
Yozma  
30 ball 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

313 
 
  
 
 
 
 
 
4.7.
 
Fanning 
o„ziga xosligiga 
qarab o„rganish 
bo„yicha boshqa 
materiallar 

---

314 
 
Talabalarning    o‗zlashtirishini  va  faolligini  oshirish  uchun  yangi  pedagogik 
texnologiyaning quyidagi usullaridan foydalanilgan: 
 
«Aqliy hujum»ning asosiy qoidalari: 

 
Olg‗a surilgan g‗oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi; 

 
Ish  sifatiga  emas,  soniga  qaratiladi,  g‗oyalar  qancha  ko‗p  bo‗lsa  shuncha 
yaxshi; 

 
Istalgan  g‗oyalarni  mumkin  qadar  kengaytirish  va  rivojlantirishga  harakat 
qilinadi; 

 
Muammo yechimidan uzoq g‗oyalar xam qo‗llab-quvvatlanadi; 

 
Barcha g‗oyalar yoki ularning asosiy mag‗zi (farazlari) qayd etish yo‗li bilan 
yozib olinadi; 

 
«Hujum»ni o‗tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart; 

 
Beriladigan  savollarga  qisqacha  (asoslanmagan)  javoblar  berish  ko‗zda 
tutilishi kerak. 
 
«Yumaloq stol atrofida» muhokamani o‗tkazish tartibi: 
1. Suhbatdoshing fikrini e‘tiborni bo‗lmasdan eshit. 
2. Suhbatdoshing fikriga qo‗shilsang, undan o‗z fikringni bayon qilish uchun 
ruxsat so‗ra. 
3. Agar suhbatdoshing fikriga qo‗shilsang, ko‗rilayotgan savolga qo‗shimcha 
va to‗ldirish uchun undan fikr so‗ra. 
Diskussiya qatnashuvchisiga eslatma 
1. Diskussiya munosabatni hal etish emas, balki kamchilikni yengish usulidir. 
2. Boshqalar fikrini bildirishda ko‗p gapirma. 
3.  Seni  aql  va  fikring  maqsadga  erishish  uchun,  so‗zlaringni  avval  o‗yla, 
hayajoningni o‗rinli ishlatgin. 
4. 0pponentingni tushunishga harakat qilib, hurmat ila qaragin. 
5. 0pponentingni aytgan fikrini bo‗lmagan holda dalilli inkor etgin. 
6. Faqat diskussiya bo‗layotgan predmet bo‗yicha fikringni bildir.  
7. O‗zingni chiqishing bilan kimgadir ta‘sir qilgin. 
 
Bumerang texnologiyasi 
 Ushbu  texnologiya  bir  mashg‗ulot  davomida  o‗quv  materialini  chuqur  va 
yaxlit holatda o‗rganish, ijodiy tushunib yetish, erkin egallashga yo‗naltirilgan. Bu 
usul turli mazmun va harakterga ega bo‗lgan mavzularni o‗rganishdan farqli bo‗lib, 
u og‗zaki va yozma ish shakllarini qamrab oladi hamda bir mashg‗ulot davomida 
har  bir  ishtirokchi  turli  topshiriqlarni  bajarishi,  navbat  bilan  talaba  yoki  pedagog 
rolida chiqishi mumkin. 
 

---

315 
 
«Qarorlar shajarasi» («qarorlar qabul qilish texnologiyasi») metodi 
  «Qarorlar  shajarasi»  metodi  muayyan  fan  asoslari  borasidagi  bir  qadar 
murakkab  mavzularni  o‗zlashtirish,  ma‘lum  masalalarni  har  tomonlama,  puxta 
tahlil  etish  asosida  ular  yuzasidan  muayyan  xulosalarga  kelish,  bir  muammo 
xususida bildirilayotgan bir necha xulosalar orasidan eng maqbul hamda to‗g‗risini 
topishga  yo‗naltirilgan  texnik  yondoshuvdir.  Ushbu  metod,  shuningdek,  avvalgi 
vaziyatlarda  qabul  qilingan  qaror  (xulosa)lar  mohiyatini  yana  bir  bora  tahlil  etish 
va tushunishga xizmat qiladi. 
 
Veyer (yelpig‗ich) texnologiyasi 
Bu  texnologiya  murakkab  ko‗p  tarmoqli,  mumkin  qadar  muammo 
harakteridagi mavzularni o‗rganishga qaratilgan. 
Texnologiyaning mohiyati shundan iboratki, unda mavzuning turli tarmoqlari 
bo‗yicha bir yo‗la sharh beriladi. Ayni paytda, ularning har biri alohida nuqtalarda 
muhokama  etiladi.  Masalan,  ijobiy  va  salbiy  tomonlari,  afzallik,  fazilat  va 
kamchiliklari,  foyda  va  zararlari  belgilanadi.  Bu  interaktiv  texnologiya  tanqidiy, 
tahliliy,  aniq  mantiqiy  fikrlashni  muvaffaqiyatli  rivojlanishiga,  hamda  o‗z 
g‗oyalari, fikrlarini yozma va og‗zaki shaklda ixcham bayon etish, himoya qilishga 
imkoniyat yaratadi. 
 
«BLIS-UYIN» texnologiyasini o‗tkazish bo‗yicha ko‗rsatma 
Ushbu texnologiya  o‗quvchilarning harakatlari ketma-ketligini  to‗g‗ri  tashkil 
etishga,  mantiqiy  fikrlashga,  o‗rganayotgan  predmeti  asosida  ko‗p,  hilma-xil 
fikrlardan,  ma‘lumotlardan  kerakligini  tanlab  olishni  o‗rgatishga  qaratilgan.  Bu 
texnologiya davomida talabalar o‗zlarining mustaqil fikrlarini boshqalarga o‗tkaza 
oladilar. 
Maqsad: 
«Blis-o‗yin»  texnologiyasi  talabalarga  tarqatilgan  qog‗ozlarda  ko‗rsatilgan 
harakatlar  ketma-ketligini  avval  yakka  xolda  mustaqil  ravishda  belgilab,  so‗ngra 
o‗z  fikrini  boshqalarga  o‗tkaza  olish  yoki  o‗z  fikrida  qolish,  boshqalar  bilan 
hamfikr bo‗la olishga yordam beradi. 
 
O‗tkazilish jarayoni 
1-bosqich 
-  o‗qituvchi  ushbu  o‗yin  bir  necha  bosqichda  o‗tkazilishi  haqida  talabalarga 
tushuncha  beradi.  Har  bir  bosqichdagi  vazifani  bajarishga  aniq  vaqt  ajratilishi, 
talabalar  esa  shu  vaqtdan  unumli  foydalanishlari  kerakligi  haqida  ularni 
ogohlantiradi; 
- talabalarga alohida-alohida tarqatma material beriladi; 

---

316 
 
-  o‗qituvchi  tarqatma  material  mazmuni  va  bajariladigan  vazifani 
o‗quvchilarga tushuntiradi, ya‘ni tarqatma materialda berilgan harakatlarni ketma-
ketligini  to‗g‗ri  belgilash  kerakligi,  belgini  esa  qog‗ozdagi  alohida  ajratilgan 
bo‗limga raqamlar bilan belgilash kerakligini tushuntiradi; 
- berilgan topshiriq avval yakka tartibda bajarilishini aytadi. 
2-bosqich 
-  o‗qituvchi  birinchi  berilgan  topshiriqni  har  bir  talaba  tomonidan  yakka 
tartibda bajarilishini kuzatadi va tushunmovchiliklar bo‗lganda yordam beradi; 
-  har  bir  talaba  tarqatma  materialdagi  «yakka  baho»  bo‗limiga  shu  yerda 
berilgan  harakatlardan  o‗zining  shaxsiy  fikri  asosida  mantiqiy  ketma-ketligini 
raqamlar  bilan  belgilab  chiqadi,  ya‘ni  berilgan  bir  nechta  harakatdan,  uning 
fikricha  qaysi  biri  birinchi  bo‗lishi,  qaysi  biri  esa  ikkinchi  bo‗lishini  belgilaydi, 
o‗qituvchi bu vazifani bajarish uchun talabalarga 10 daqiqa beradi. 
3-bosqich 
-  o‗qituvchi  talabalardan  3  kishidan  iborat  kichik  guruhlar  tashkil  etishlarini 
so‗raydi.  3  kishilik  guruhlar  o‗quvchilarning  xohishlariga  qarab  yoki  raqamlar 
bo‗yicha tashkil etilishi mumkin; 
-  kichik  guruhlardagi  talabalarning  har  biri  o‗z  kog‗ozidagi  yakka  baho 
bo‗limida  belgilangan  harakatlar  ketma-ketligi  bilan  bir-birlarini  tanishtiradilar, 
keyin  3  kishida  uch  xil  bo‗lgan  ketma-ketlikni  birgalashib,  bir-birlari  bilan 
tortishib, bahslashib, ta‘sir o‗tkazib kelishgan xolda ularga tarqatilgan kog‗ozdagi 
«guruh bahosi» bo‗limiga raqamlar bilan belgilab chiqadilar; 
-  o‗qituvchi  kichik  guruhdagi  tortishuvlarda  ishtirok  etmaydi,  faqat  kichik 
guruhlar va har bir talaba faoliyatini kuzatadi, bu vazifani bajarish uchun 20 daqiqa 
beriladi. 
4-bosqich 
Barcha  kichik  guruhlar  o‗z  ishlarini  tugatgach,  o‗qituvchi  harakatlar  ketma-
ketligi  bo‗yicha  to‗g‗ri  javobni  beradi,  ya‘ni  talabalarga  tarqatilgan  kog‗ozlardan 
«to‗g‗ri  javob»  bo‗limini  topishni  va  unga  o‗qituvchi  tomonidan  aytilgan 
harakatlar ketma-ketligining raqamlarini yozishni so‗raydi. 
5-bosqich 
O‗qituvchi  «to‗g‗ri  javob»  bo‗limida  berilgan  raqamlarning  «yakka  baho» 
bo‗limida  berilgan  raqamlarni  (yoki  aksincha),  ya‘ni  kattadan-kichikni  ayirgan 
holda  «yakka  xato»  bo‗limiga  chiqqan  farqni  yozishni  so‗raydi.  «yakka  xato» 
bo‗limidagi  sonlarni  yuqoridan  pastga  qarab  qo‗shib  chiqib  umumiysini 
hisoblashlari kerakligini uqtiradi. 
6-bosqich 
Xuddi  shu  tartibda  «to‗g‗ri  javob»  va  «guruh  bahosi»  o‗rtasidagi  farq 
kattadan-kichikni  ayirish  orqali  bajariladi,  chiqarilgan  farqlar  soni  «guruh  xatosi» 

---

317 
 
bo‗limiga  yozilib,  yuqoridan  pastga  qarab  qo‗shiladi  va  umumiy  son  keltirib 
chiqariladi. 
7-bosqich 
O‗qituvchi  yakka  va  guruh  xatolarining  umumiy  soni  bo‗yicha  tushuncha 
beradi, ularni alohida-alohida sharhlab beradi. 
Izoh:  Bajarilgan  vazifani  baholashning  yana  bir  turi,  quyidagicha: 
talabalarning  javoblari  o‗qituvchi  tomonidan  berilgan  «to‗g‗ri  javob»  ning 
yarmidan ko‗piga to‗g‗ri kelgan bo‗lsa, demak, «qoniqarli», 75% ga to‗g‗ri kelgan 
bo‗lsa, «yaxshi», 100% ga to‗g‗ri kelgan bo‗lsa «a‘lo» deb belgilash mumkin.