O„lchash o„zgartkichi
— o‗lchashlar vositasi sifatida o‗lchash o‗zgartirishi
ΔR→Δa
ni amalga oshirishga imkon berdi. Kattalikning ketma-ket o‗zgartirishlar
qatoridan bittasi yuz beradigan o‗lchash vositalari elementi
o‘zgartirish elementi
deb ataladi. O‗zgartirish elementi har doim ham konstruktiv ajralib turmaydi, ya‘ni
o‗lchash vositasi tuzilishining ayni bitta elementi ikki va undan ortiq o‗zgartirish
elementiga ega bo‗lishi mumkin.
O‗lchash axboroti signali hamma o‗zgarishlarining amalga oshishini
ta‘minlovchi o‗zgartirish elementlari to‗plami o‗lchash vositasining
o‘lchash
maqsadi
deyiladi. O‗lchash zanjirida bevosita o‗lchanayotgan kattalikning ta‘sirida
bo‗lgan birinchi o‗zgartirish elementining qismi
sezgir element
deyiladi. Sezgir
elementning o‗lchash vositasini aniqlashda e‘tiborli bo‗lish va uni ximoya
armaturasi bilan chalkashtirmaslik kerak, chunki bu armatura o‗lchanayotgan
kattalikka bevosita tegib turadi. «O‗lchash o‗zgartirishi» tushunchasi «o‗lchov
o‗zgartkichi» tushunchasiga qaraganda ancha keng ma‘noga ega, chunki ayni bir
o‗lchov o‗zgartirishi o‗lchov o‗zgartkichlarning ish (ta‘sir) prinsipi turlicha
bo‗lgan ketma ketlik bilan bajarilishi mumkin. 1.1-rasmda ayni bir xil .harorat
o‗lchash o‗zgartirishini mexanik
Δl
siljishga o‗zgartiradigan turli o‗zgartkichlarga
misollar keltirilgan. Birinchi holda bu simob ustunining harorat ko‗tarilishi
natijasida kengayishidagi siljishi bo‗lsa, ikkinchi holda — qatlamlari turlicha
bo‗lgan harorat kengayish koeffisientiga ega bo‗lgan bimetall plastinkalarning
siljishi; uchinchi holda — harorat o‗lchanadigan muhit bilan bevosita aloqada
bo‗lgan sezgir element bilan bog‗liq asbob ko‗rsatkichining (strelkasining) siljishi.
SHunday qilib, o‗lchash o‗zgartirishining ko‗rsatmasi nimani va nimaga aylantirish
kerak, degan savolgagina javob beradi, aniq o‗lchash o‗zgartkichlarining
ko‗rsatishi esa buni tabiatan qanday bajarish mumkin, degan savolga javob beradi.
Aslida o‗lchash o‗zgartkichi bir xususiy o‗lchash o‗zgartirishini baja-ruvchi
ma‘lum amal prinsipida yasalgan texnik qurilmani ifodalaydi.
O‗lchash o‗zgartkichining asosiy xarakteristikalaridan biri o‗zgartirish
koeffisienti bo‗lib, u o‗lchanayotgan kattalikni akslantiruvchi o‗zgartkichning
chiqishidagi signalning o‗zgartkich kirishidagi signalga nisbatini ifodalaydi.
Funksional vazifasiga ko‗ra o‗lchash o‗zgartkichlarini quyidagi turlarga ajratish
qabul qilingan: birlamchi, oralik, masshtabli, uzatuvchi va boshqalar.
34
Do'stlaringiz bilan baham: |