Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Tarix o'qitish metodikasi” fanini o’rganishda yordamchi ma’ruza matni bo’lib, unda mazkur fanning dolzarb muammolari yoritilgan

  
Ona
 
tariximizga  nazar  tashlar  ekanmiz,  o’zbek  xalqining  fashizmni  tor  –  mor
 
keltirishda 
o’zining
 
ulkan  hissasini  qo’shganligini  ko’rsatadigan  dalillarni  guvohi  bo’lamiz.  Dalillarga 
murojaat qilaylik: 
Masalan, O’zbekiston urush yillarida davlatga 3 mln. 806 tonna paxta, 54067 tonna pilla, 1 
mln. 282 ming tonna don, 48000 tonna meva qoqi, 159 ming tonna go’sht, 22300 tonna jun va 
boshqa mahsulotlar yetkazib berdi. 
O’zbekistondan 1 mln. ga yaqin kishi jangga safarbar etildi, urush yillarida O’zbekistonga 
sobiq  Sovet  Ittifoqining  frontga  yaqin  va  front  zonalaridan  1  mln.ga  yaqin  kishi,  jumladan 
200.000  ming  bola  evakuatsiya  qilindi,  1941  yiliiig  iyul  oyidan  noyabr  oyiga  qadar 
O’zbekistonga  Moskva  shahri  va  viloyati,  Ukraina,  Belorussiya,  Volga  bo’yi  hududlaridan 
yuzdan ko’proq korxonalar ko’chirib keltirildi, evakuatsiya qilingan korxonalar o’zbek ishchisi 
va  xizmatchilarnniig  kahramonona  g’ayrati  tufayli  qisqa  muddat  ichida  joylashtirildi  va  ishga 
tushirildi.  Mazkur  korxonalarning  ko’pchiligi  oldingi  vaqtiga  qaraganda  ko’proq  mahsulot 
chiqaradigan  bo’ldi.  Urush  davomida  O’zbekistoilik  jangchilardan  120  ming  kishi  orden  va 
medallar bilan mukofotlandilar. 
Agar «Urush yillarida O’zbekiston maktablarida tarix o’qitish» masalasining o’zini alohida 
olib  qaraydigan  bo’lsak,  bu  davrda  O’zbekistonda  umumta'lim  maktablarida  tarix  o’qitish 
xususida  va  umuman  O’zbekiston  xalqlari  tarixini  o’rganish  borasida  tahsinga  molik  ko’pgina 
ilmiy – uslubiy asarlar yaratilgailigini bilamiz. 
Tarix o’qitish metodikasiga doir uslubiy va didaktik adabiyotlarda tarix o’qitishga bo’lgan 
zamonaviy  talablar  ham  alohida  qayd  etiladi.  Jumladan,  Akademik  Mirza  Mahmudovning 
«Sovremenniy  urok»  (M.  «Prosveheniye»,  1989),  P.S.  Leybeshrubning  «Didakticheskiye 
trebovaniya k uroku istorii» (M. Izd ~ vo APN RSFSR, 1960). N.G.Dayrnining «Sovremenno'e 
trebovaniya  k  uroku  istorii»  (  M.  1979)  va  boshqalar.  Bu  asarlar  garchi  bevosita  tarix  o’qitish 
masalasiga  bag’ishlanmagan  bo’lsada,  aslida  60  –  70  –  80  –  yillar  sharoitida  yozilgan.  Lekin 
metodist olimlarning sho’ro jamiyatining 70 yildan ziyod davr ichida yaratgan ilmiy – uslubiy va 
didaktik  asarlari  o’sha  davr  xususiyatidan  kelib  chiqqan  ba'zi  kamchiliklarga  qaramasdan 
bugungi  o’z  istiqloliga  erishgan  O’zbekiston  Respublikasi  maktablarida  ham  foydalanilib 
kelinmoqda.  Endilikda  Respublikamiz  tarixchi  metodist  –  olimlari  vazifalari  ana  shu  ulkan 
merosdan  O’zbekiston  xalqlari  tarixining  bugungi  davri  talabi  asosidan  ilmiy  –  uslubiy  va 
didaktik yo’llarini yuqori saviyada ishlab chiqishdan iboratdir. 
                                                 
1
Arxangelskiy  N.P.  svedeniya  s  sostoyanii  izdaniy  uchebnoy  literaturo'  v  Turkestanskoy  ASSR  dlya  shkol 
uzbekskix, kazaxskiy, turkmenskix, uygurskix, tadjikskix. T. 1992g.
 
Arxangelskiy N.P. ―Uchebnaya literatura‖ o’zbekskom yazike. Nauka i prosveheniye. 1922. 
Arxangelskiy N.P. O prepodavaniye istorii v Sredne - ubekskom shkole, T. 1922 god  
Arxangelskiy N.P. Sredne-Aziatskiye voproso' geograficheskoy terminologii i trnskripsii. T, 1935g. 
 

---

Prezidentimiz aloxida kayd etib o’tganidek, «Yangi demokratik ta'lim konsepsiyasini ishlab 
chiqish  va  amalga  oshirish  lozim  bo’ladi.  Bunda  o’zbek  xalqining  va  respublika  hududida 
boshqa  xalqlarning  milliy,  tarixiy  va  madaniy  an'analari,  ma'naviy  tajribasi  ta'lim  va  tarbiya 
tizimimizga uzviy ravishda kiritilishi zarur» . Ilmiy - uslubiy va didaktik jihatdan to’g’ri  tashkil 
etilgan  tarix  ta'limi  dars  jarayonida  Samara  beradigan  turli  -  tuman  shakl  va  usullardan 
foydalanishni taqozo etadi. 
Tarix o’qitish deganda faqatgina o’qituvchini voqealar to’g’risidagi hikoyasini tinglash - u, 
kelgusi  darsda  uni  o’quvchilardan  so`rashgina  emas,  balki,  tarix  o’qitish  jarayonida  biz 
o’quvchilarimizni  fikrlash  va  tarixiy  voqealarini  tahlil  etish,  o’rganilayotgan  tarixiy  material 
asosida  xulosalar  chiqarish  va  ularni  umumlashtirish,  tafakkur  etish,  o’rganilayotgan  hamma 
mavzular  va  kursning  yetakchi  g`oyalari  ongli  ravishda  mustahkam  o`zlashtirib  olish,  ularni 
tarixiy  hujjatlar  va  ayniqsa  O`zbskiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  asarlari,  nutqlari 
matni  ustida  mustahkam  ishlab,  rejalar  va  konspekt,  xronologik  va  sinxronologik  jadvallar 
tuzishga, ularni tahlil etishga, qisqacha ma'ruzalar tayyorlashga, tarixiy xaritalar bilan ishlash va 
to`g`ri tarixiy mo`ljal olishga qunt bilan o`rgatish jarayoniganiga aytiladi. 
Tarix  darsining  o`quv  materialini  navbvtdagi  bir  bo`lagi  deb  hisoblab,  uni  o’quvchilarga 
zudlik bilan bayon etib, keyingi bo`lagiga o’tishdangina iborat deb o`ylagan o’qituvchi, albatta 
xato qilgan bo`lar edi. 
Dars  -  tarix  dasturining  bir  oddiy  bo`lagigina  emas.  Dars  -  birinchi  galda  o’quv 
mashg`ulotidir.