Ma’lumotlar bazasi

Adminstrativ ma’lumotlar— ma’lumotlar bazasini yaratish, unga kirishga ruxsat bårish va parollarni o‘zgartirishda kårak bo‘ladi.
Tranzaksiya— bu ma’lumotlar bilan manipulyatsiya qilib kåtma-kåt opåratsiyalar yordamida MBBTga ta’sir etishdir. Tranzaksiya to‘liq bajariladi va ma’lumotlar bazasini bir butun holatdan ikkinchi bir butun holatga o‘tkazadi, biror xatolik yuz bårsa, ma’lumotlar bazasi boshlang‘ich holatiga qaytadi.
Ma’lumotlarni aniqlash opåratorlari— ma’lumotlar bazasi jadvalini tuzish, o‘zgartirish yoki o‘chirish, indåks tashkil qilish (ma’lumotlarni tåz izlab topish vositasi), har xil foydalanuvchi- lar bilan ishni tashkil qilish va boshqalarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar ustida manipulyatsiya qilish opåratorlari— ma’lu- motlar bazasiga yozuvni qo‘shish, o‘chirish yoki yangilash imkonini båradi.

2. 
   JADVALLARNI YARATISH
   

Ma’lumotlar bazasining jadvallari massiv ko‘rinishida bo‘lib, ular satr va ustunlardan iborat bo‘ladi. Jadval tuzilgandan kåyin uni to‘ldirishga kirishish mumkin.

Jàdvàllàr CREATE TABLE kîmàndàsi bilàn yaràtilàdi. Bu kîmàndà qàtîrlàrsiz bo‘sh jàdvàl yaràtàdi. CREATE TABLE kîmàndàsi jàdvàl nîmini và jàdvàl o‘zini mà’lum tàrtibdà ko‘rsàtilgàn ustunlàr nîmlàri ketmà-ketligi tà’rifi ko‘rinishidà àniqlàydi. U mà’lumîtlàr tiplàri và ustunlàr o‘lchîvini àniqlày- di. Har bir jàdvàl judà bo‘lmàgàndà bittà ustungà egà bo‘lishi keràk.
CREATE TABLE kîmàndàsi sintàksisi: CREATE TABLE ( [()],
[()], ... )
Àrgument qiymàti kàttàligi mà’lumît turigà bîg‘liqdir. Àgàr siz màõsus ko‘rsàtmàsàngiz, tizim àvtîmàtik qiymàtni o‘rnàtàdi.
Misîl uchun sîtuvchilàr jàdvàlini yaràtishni ko‘rib chiqàmiz:
CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer,
SName char (10),
City char (10), Comm decimal )
Jàdvàllàrni o‘chirish.Jàdvàlni o‘chirish imkînigà egà bo‘lish uchun, jàdvàl egàsi (Ya’ni yaràtuvchisi) bo‘lishingiz keràk. Fàqàt bo‘sh jàdvàlni o‘chirish mumkin. Qàtîrlàrgà egà bo‘lgàn, to‘ldirilgàn jàdvàlni o‘chirish mumkin emàs, Ya’ni jàdvàl o‘chirishdàn îldin tîzàlàngàn bo‘lishi keràk. Jàdvàlni o‘chirish kîmàndàsi quyidàgi ko‘rinishgà egà:
DROP TABLE < table name >;
Màsàlàn: DROP TABLE Salepeople
Jàdvàlni yaràtilgàndàn so‘ng o‘zgàrtirish. Jàdvàlni o‘zgàr- tirish uchun ALTER TABLE kîmàndàsidàn fîydàlànilàdi. Bu kîmàndà jàdvàlgà Yangi ustunlàr qo‘shish, ustunlàrni o‘chirish, ustunlàr kàttàligini o‘zgàrtirish hamdà cheklànishlàrni qo‘shish và îlib tàshlàsh imkîniyatlàrigà egà. Bu kîmàndà ANSI stàndàrti qismi emàs, shuning uchun har õil tizimlàrdà har õil imkîniyatlàrgà egà.
Jàdvàlgà ustun qo‘shish uchun kîmàndàning tipik sintàksisi:
ALTER TABLE ADD
;
Màsàlàn:
ALTER TABLE Salepeople ADD Phone CHAR(7)

3. 
   JÀDVÀLLÀR UCHUN CHEKLÀNISHLÀR
   

Cheklànishlàrni kiritish. Ko‘p hîllàrdà ustungà kiritilgàn qiymàtlàr bir-biridàn fàrq qilishi keràk. Àgàr ustun uchun UNIQUE cheklànishi o‘rnàtilsà, bu ustungà màvjud qiymàtni kiritishgà urinish ràd etilàdi. Bu cheklànish bo‘sh bo‘lmàydigàn (NOT NULL) deb e’lîn qilingàn màydînlàrgà qo‘llànishi mumkin.
Màsàlàn:
CREATE TABLE Salepeople
(SNum integer NOT NULL UNIQUE, SName char (10),
City char (10), Comm decimal)
Unikàlligi tàlàb qilinàdigàn màydînlàr (birlàmchi kà- litlàrdàn tàshqàri) nomzod kàlitlàr yoki unikàl kàlitlàr deyilàdi.
Jàdvàl cheklànishi UNIQUE màydînlàr guruhigà o‘rnàti- lishi mumkin. Bu bir nechà màydînlàr qiymàtlàri kîmbinà- tsiyasi unikàlligini tà’minlàydi. Bizning mà’lumîtlàr bàzàmizdà har bir buyurtmàchi bittà sîtuvchigà biriktirilgàn. Ya’ni buyurt- màchilàr jàdvàlidà buyurtmàchi nîmeri (CNum) và sîtuvchi nîmeri (SNum) kîmbinàtsiyasi yagona bo‘lishi keràk. Bu chek- lànishni UNIQUE (CNum, SNum) yordàmidà, Customers jàd- vàlini yaràtishdà kiritish mumkin. Bu ustunlàr uchun NOT NULL cheklànishini kiritish zàrur.