316
3. Didaktik o‘yinlarning bola bilimlarni egallashidagi o‘rni
nimada?
4. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyati xususi-
yatlari nimadan iborat?
5. Qurish-yasash faoliyatlari bola bilish jarayonlariga qanday
ta’sir qiladi?
Ta’lim olish jarayonidagi o‘zgarishlar
Ijobiy munosabat
Tarbiyachilar uchun
muqobil (altеrnativ)
ta’lim uslublari
Bola – ta’lim
dastu-
rida markaziy shaxs
Ta’lim uchun zarur
vosita, o‘yinchoq
va asbob-uskunalar
mavjudligi
Ta’lim bеrish uslu-
bining
moslashuv-
chanligi
Ota-onalar va jamoaning
ishtiroki
Maktabgacha ta’lim muas-
sasasi va tarbiyachilarni
faol qo‘llab quvvatlash
Bola shaxsi rivojlanishi-
ga yo‘naltirilgan ta’lim
7.4. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar mehnat faoliyatining
xususiyatlari. Maktabgacha yoshda mehnat elementlari
Bolalarning mehnat mashg‘ulotlari asosan bog‘cha yoshida-
gi davrdan boshlanadi. Bu yoshda bolalarning mehnatlari juda
sodda va elementar bo‘lsa ham ularning psixik taraqqiyotlarida
juda katta ahamiyatga egadir.
Maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyachining o‘tkazgan suh-
batlari orqali mehnatning
inson hayotidagi ahamiyati, kattalar
mehnati haqida tushunchalarni egallaydilar. Bolalar tarbiyachi-
ning savollari bilan o‘z ota-onalarining qayerda, kim bo‘lib ish-
317
layotganliklarini, qanday mahsulot ishlab chiqarishda ishtirok
etayotganliklarini bilib oladilar.
Ana shunday suhbatlar natijasida bolalarda mehnatga nis-
batan
ijobiy munosabat, mehnat qilish ishtiyoqi tug‘iladi. Kat-
talarning mehnat faoliyatlariga taqlid qilish dastavval bolalar-
ning o‘yinlarida namoyon bo‘ladi. Bolalar kattalarning mehnat
faoli yatlarini o‘zlarining o‘yinlarida taqlidan takrorlash bi-
lan cheklanib qolmay, balki kattalar
mehnatida bevosita qatna-
shish uchun harakat qila boshlaydilar. Masalan, qiz bolalar ona-
lari kir yuvayotganda suv tashish, ayrim kichikroq narsalarni
(dastro‘molchalarni) chayishda qatnashadilar, uy va hovlilarni
yig‘ishtirib, supurishga, o‘g‘il bolalar esa otasi bajarayotgan ish-
da qatnashishga intila boshlaydilar. Bu yoshdagi bolalar mehna-
tining natijasiga emas, balki mehnat jarayonining o‘ziga qiziqishi
psixologik jihatdan xarakterligidir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning
mehnatlariga baho be-
rib borish ularda mehnatga nisbatan ijobiy munosabatni tarbiya-
lashda katta rol o‘ynaydi. Bolalar kuchlari yetadigan ishlarni ba-
jarayotganlarida ko‘p xatolarga yo‘l qo‘yishlari turgan gap. Lekin
bunda bo lalarni mehnatga jalb qilmaslik kerak, bolalar bajara-
digan ishni kattalarning o‘zlari birpasda qilib qo‘yishlari mum-
kin, degan ma’no kelib chiqmaydi. Sharq xalqida bir maqol bor:
«Bolani ishga buyur, ketidan o‘zing yugur». Bu juda to‘g‘ri, ha-
yotiy gap. Bolalarga biron yumush buyurilganda, uni qanday ba-
jarayotganliklarini kuzatib turish kerak, degan ma’noni bildiradi.
Kichik yoshdagi bolalarda hali mehnat malakalari yo‘q, qo‘l
muskullari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Ana shuning uchun
bolalar qasddan yoki aniqovliklaridan emas, balki eplay olmas-
liklaridan biron narsani tushirib, singdirib yuborishlari mumkin.
Ana shunday «falokat» yuz bergan paytda bola ni «Anqov, merov,
ko‘zingga qarasang bo‘lmaydimi?»
deyish yoki urish yaramay-
di. Buning o‘rniga bolaga shu mehnatni qanday qilib bajarishni
ko‘rsatib berish kerak. Kichik yoshdagi bog‘cha bolalari o‘zlarining
mehnat faoliyatlarini hali yo‘lga qo‘ya olmaydilar. Shuning uchun
ular mehnatning juda sodda turlari bilan, ya’ni o‘simliklarga suv
quyish, baliqlarga ovqat berish, hovliga suv sepish va shu kabilar
bilan shug‘ullanadilar.
318
Maktabgacha yoshdagi bolalarni mehnatsevarlik ruhida tar-
biyalashda ularni inoq jamoaga uyushtirish katta ahamiyatga
egadir. Jamoa bo‘lib mehnat qilishda tarbiyachi har bir bolaga
ma’lum bir mehnatni baja rishni buyuradi. Ana shu tariqa bola-
lar birgalikda mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadilar. Masalan,
katta guruh bolalari jamoa bo‘lib navbatchilik qiladilar. Bunda
bir bola stolga dasturxonlarni yozib chiqsa, ikkinchisi qoshiq va
vilkalarni qo‘yib chiqadi, uchinchi bola esa stulchalarni qo‘yib
chiqsa, to‘rtinchi bola stolga nonlarni qo‘yib chiqadi. Bog‘chada
navbatchilikka o‘rgangan bolalar oilada ham yordamlashadigan
bo‘ladilar. Bolalar bunday mehnatda jon-u dili bilan qatnasha-
dilar.
O‘rta va katta yoshdagi bolalarga oilada kuchlari yetadigan
mehnat topshiriqlarini berish kerak. Bu ularda mehnat malaka-
lari hosil bo‘lishi uchun imkoniyat yaratadi.
Ijtimoiy foydali
mehnatda ishtirok etmagan bolani keyinchalik mehnatga jalb qi-
lish juda qiyin bo‘ladi. Bog‘chada bolalar jalb qilinadigan mehnat
faoliyati ning turi juda xilma-xildir. Masalan, tabiat burchagidagi
jonivor yoki o‘simliklarni parvarish qilish, bog‘cha uchastkasida
ishlash, oshxonada va guruhda nav batchilik qilish, kichkintoylar-
ni ki yintirishga yordam berish va boshqalar.
O‘rta va katta guruh bolalari mehnat faoliyatini o‘yindan bata-
mom farqlab, unga nisbatan jiddiy munosabatda bo‘la boshlay-
dilar. Ular mehnatdan kelib chiqadigan natijani, ya’ni mehnatning
ijtimoiy mohiyatini, kim uchun, nima uchun mehnat qilish lo-
zimligini tushunadi. Ular kattalarning oiladagi uy-ro‘zg‘or ish-
lariga zo‘r ishtiyoq bilan yordamlashadilar, kichkintoylar uchun
qog‘ozdan, kartondan, faner va plastilindan turli o‘yinchoqlar
yasaydilar. Pedagogik jihatdan to‘g‘ri tashkil qilingan mehnat
faoliyati bolalarning har tomonlama jismoniy, psixik, este tik, ax-
loqiy tomondan rivojlanishiga juda katta ta’sir qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
