l \ \ \ iww'wuvly merosni o‘rganib, boyitib uni ustoz-shogird
ikvom oUirgan holda keyingi avlod vakillariga yetka-
\\ v»'\u\u \m\V)o/Vik ko'rsatishgan.
H
w
\
h
\
u
\ Uiil'iuUigi kishilar faoliyatining dastlabki kurtaklari
|n\ n‘ .■ Awvv'mmg xususiyatlaridan kelib chiqqan holda kohinlar
¡w\\\\\W\\ muWuida ikttz otdi. Insonning ichki ruhiy kechinmalari,
\W'A\
vvh
\
a
, \\v\yot, o‘\im bilan bog‘liq mushohadalari kundalik mu-
\\\\\
u
\\
w
\U
üy
doirasidagi voqea va hodisalarga nisbatan ta’sir ostida-
\\\ wwwiHiimUilan, yaqqol ifodasi musiqiy ohanglar sadosi tarzida,
\Wv\W\b VmvttUa yangray boshladi. 0 ‘z navbatida musiqa xalqi-
vu\ùy-emotsiona\ tuyg‘u\ariga ta’sir etish hodisasini olgan
Vv\\\\w\vw uchun mafkuraviy qurol, y a’ni ta’sir ko‘rsatish vositasi
'xWi\V\v\v\ \\i\m xizmat qiladi.
V icïodod cl\o‘\ va dashtli hududlarda yashovchi m assagetlar bir
\n\iU\ UVplanib, k ohin boshchiligida ulkan gulxan atrofida Hum
V
Xiuumv) o 'sim ligi m evasi va barglarini olovga tashlab, uning in-
»v>\\
vuVùyatiga ta’sir etuvchi tutuni ta ’sirida m astlik holatida jun-
1
\wn\\\i,u kelib, qo‘shiq aytib raqsga tushishlari haqida m a’lumot
1
VcUivadu “ ...uVatda y a n a b ir daraxt borki, uning mevasini avaylab
\
V«ï\b oladilar. Keyin gulxan yoqib, atrofiga o'tirib haligi meva-
\
i\«n oVovga oz-oz tashlab, chiqqan tutunni hidlashib, xuddi elin-
»
\vvv may icbib mast bo‘\gandek kayf qilishadi. Haligi mevalami
X
VusMaganlari sari kayflari osha borib, oxirida o‘yin tushib qo‘shiq
\
kuylashadi”
\
Chevtma m usiqa asboblari ijrosida o'tkaziladigan qadim gi ma-
rosimlar v a ularda ÿro etiladigan qo‘shiqlar, raqslar haqida dast-
l&bkv m anbalarkl, m anbalardan biri sifatida Saymali tosh (Farg‘ona
vodlysl) petrogliflarl hïkoya qiladi. Tog‘ qoyatoshlarida tasvirlangan
m usiqa asboblaridan b lrl daf sozi b o ‘lib, uning asosini o‘rtasidan te-
sVùk bosil qilingan ham da aylana shakliga kcHirilgan, teri bilan qop-
\angan ulkan tosh tashkil qilgan.
lQ adîm gi tarixcKUar O 'rta O siyo haqida. —T.: 2008-y., Yurist-media
nasbiyoti, 53-b.
Saymali tosh petrogliflari daf musiqa sozL
“Shohnoma”da yozilishicha daf va qayroq chertilganda hosil
boiadigan tovush va sadolar shoh Zaxxokning bosh og‘riqlarini ma’lum
muddat qoldirishga xizmat qilgan. Bu afsona qurbonlik marosimi bilan
uzviy bogiiq bo‘lib, hayvon terisi qoplangan tosh, hosildorlik mabudi
ishonchi (kurti)ning ajralmas qismi, belgisi sifatida namoyon boiadi.
Baqtriyaning qadjjngi taxti Sangin shahari xarobalaridan topilgan
Saroy mehrobidagi qo‘sh nayli musiqa asbobi (avlos)ni chalib turgan
50
‘zallik, nafosat, suv, nabotot ilohasi hisoblangan Silena-Marsiya
¡aykali ham qadim zamonlardan boshlab ushbu hududlarda musiqa
ladaniyati qanchalik darajada rivojlanganligini ko‘rsatadi.
Shuningdek, ibodatxona xarobalaridan bir-biriga ulangan suyaklar
irikmasi hamda gilli qotishmalardan yasalgan, puflab chalinadigan
>zlar ham topilgan.
lo ‘shnayli avlos musiqa asbobi.
Ushbu asbobni chalayotgan qiz.
10
Yakka xudolikni targ'ib qiluvchi din sifatida zardushtiylikning
vujudga kelishi va asrlar davomida ushbu hududlarda hukmron din
imivqeyida unga e’tiqod qilinishi musiqa san’atining tadrijiy rivojla-
nishi va jarayoniga nihoyatda ulkan ta’sir ko'rsatdi.
O'rta Osiyo xalqlari ma’naviyatining shakllanishiga katta ta’sir
ko'rsatgan ilmiy-tarixiy, diniy-falsafiy va axloqiy-ta’limiy asoslar,
nvvalo, payg'ambar Zardusht tomonidan yaratilib, shakllangan zar-
dushtiylik ta’limoti bilan aloqador.
Zardushtiylik ta’limoti minglab yillar davomida yashab faoliyat
ko'rsatib kelgan insonlaming jamiyat va tabiatga bo‘lgan munosabat-
larining in’ikosi sifatida shakllangan.
Zardushtiylik ta’limotining muqaddas kitobi hisoblangan “Avesto”
bitiklarida ilgari surilgan g‘oyalar esa ajdodlarimiz hayoti, turmush
tarzi, urf-odatlari, diniy e’tiqodi va aqidalarini o‘zida mujassam-
lashtirgani shubhasizdir.
Zardushtiylar ta’lim jarayoni yakunida egallashi shart boigan bi-
limlar qatorida musiqa bilimi, musiqiy madaniyat yo'nalishi asosiy
o'rinlardan birini egallagan.
0 ‘rta Osiyoda musiqa madaniyatining rivojlanishi va nomoyon
bo‘lishining muhim qirrasi harbiy qo'shin, muntazam armiya faoli-
yati bilan bog'liq holda nomoyon bo'ladi.
Tarixdan ma’lumki, eramizdan oldingi VII asrdayoq ajdod
larimiz o‘zlarining aniq qoida-qonunlariga bo'ysungan, tuzul-
ma sifatidagi muntazam armiyaga ega bo'lgan. Turli xil turdagi
qo'shinlardan tuzilgan armiya tarkibida harbiy musiqachilar ham
alohida o‘rin egallagan. Plutarx parfiyaliklar armiyasida qozon-
simon urma zarbli asboblardan keng foydalanilgani to‘g‘risida
hikoya qiladi. Chunonchi, 53-yil 9-may kunida Krass boshchiligi-
da rimliklar armiyasi parfiyaliklardan qaqshatqich mag‘lubiyat ala-
mini tortadi. Jang oldidan o'zlarini ruhlantirish va dushmanni va-
himaga solish maqsadida parfiyaliklar atrofida mis qo‘ng‘iroqlari
ilib qo‘yilgan, teri tortilgan ulkan chertma asboblarini chalib
shovqin-suron ko‘targanlar. Bu harbiy usulda keyinchalik, Iskan-
dar Zulqarnayn, Chingizxon, Amir Temur kabi jahongirlar ham
yurishlarida keng foydalanishgan.
11
>iy harakatlar va marosimlar o'tkazilishi davrida ba’zi mu-
oblari harbiytaraing qurol-aslaha, tug‘, bayroq, tamg'alari
muhim ramziy belgi vazifasini bajargan. Masalan, truba
sozi harbiy qo'mondonnmg alohida ajratish belgisi hisob-
iofon-jom, aerofon-nay kabi musiqa asboblari shohlar-
iziy belgisi sifatida qabul qilingan. Membrafon - ulkan
z esa lashkarboshilarga topshirilgan. Tabira, charos kabi
¡boblari ham qo‘shin tarkibidagi harbiylaming lavozim-
itish va belgilashda xizmat qilgan. Panjikentdan topil-
‘usimon puflama sozlardan iborat harbiy ansambl va uch
h k o 'z li, olti qo‘lli xudoning bo‘ynidagi burg‘u asbobi
sbning harbiy musiqa amaliyotida keng qo‘llanilganidan
•adi.
0
‘z navbatida burg‘u musiqa asbobi muqaddas hi-
“Avesto”da yozilishicha, qattiq qish kelib, barcha tirik
Do'stlaringiz bilan baham: |