M. Y. Ayupova

Logopedning shaxsi
L ogoped u m u m n a z a r iy va maxsus ixtisosli bilim lar tizim ini egallagan 
b o 'lis h i kerak. Bu b ilim la r n in g m a jm u y i va kengligi u n d a n u q so n li 
rivojlanishning tipologiya va tarkibi, n u tq iy n o m u k a m m a llik n in g oldini 
olish va uni b a r ta r a f etish usullari haqidagi, ru h iy -p ed ag o g ik t a ’sir etish 
m etodlari t o ‘g ‘risidagi t a s a w u r la r n i shakllantiradi.
L o g o p e d n u tq buzilishlarini p ay q a b olishi, ularni tuzatish va b a rta ra f 
etish usul h a m d a rnetodlarini egallagan b o ‘lishi, b u n d a y n u q so n la rn in g
oldini olishga d o ir profilaktik ishlarni y o ‘lga qo'y ish i, nutqi zaiflashgan 
bolalarni m a k ta b g a c h a tarbiya yo sh id a h a m , m a k ta b yoshida h a m o n a
tili b o ‘yicha o ‘qitishning maxsus rnetodlarini q o ‘llay olishi, g'a yritabiiy 
nutqli bo lalarn in g m u h i m psixik xususiyatlarini bilishi, ularni tarbiyalash 
usul h a m d a rnetodlarini egallagan b o 'lis h i, ulardagi oliy miya qobig'i 
faoliyatini tuzatish va rivojlantirish u slublaridan q o 'lla n a olishi kerak. 
L o g o p e d n in g ixtisosi b o ‘yicha c h u q u r bilim ga egaligi dasturlarni, m ak tab
darsliklarini, logopediya b o ‘yicha q o ‘llanm alarni bilish ni o ‘z ichiga oladi.
Bolalarni o'qitish, tarbiyalash va ularning buzilgan nutqlari yuzasidan 
olib boriladigan ishlaming samaradorligiga erishish uchun logopedning shaxsi 
birinchi darajali aham iyat kasb etadi. U quyidagi asosiy sifatlarni o'zid a 
n am o y o n etadi: kasbiga qiziqishlik; bolalarni sevish, o ‘ziga va atrofdagilarga 
talabchanlik; pedagogik ijodiy xayol va kuzatuvchanlik; samimiylik, kamtarlik, 
m as’uliyatlilik, so ‘zda va amalda q a t ’iylik h a m d a izchillik.
13

---

L o g o p e d i l g 'o r ta jr ib a la r n i u m u m l a s h t i r i b b o l a l a r n i n g n u t q i n i
tu zatish n in g eng yaxshi vositalari b o ‘yicha izlanish olib borishi kerak.
U cgallab olishi lozim b o ‘lgan m a la k a la r keng va turlichadir: o ‘quv- 
bi I ish (adabiyotlar bilan ishlash, bolani kuzatish, pedagogik ja ra y o n n i 
m o d e lla s h tiris h , tu z a tis h - ta r b iy a la s h orqali t a ’sir e tis h n in g sa m a ra li 
yo'llarini tan la sh va boshqalar): o ‘quv-tashkiliy (m u q o b il va k a le n d a r 
rejalashtirish, yakka tartib d a va guruhli m a s h g ‘u lo tla r o 'tis h , jihozlarni 
yaratish, keng qam rovli t a ’sir etishni t a ’m inlash h a m d a bu q a m ro v d a
ishtirok etish va boshqalar); o'q uv-p ed ag o g ik ( h a r b ir voqeani tahlil qilish, 
tuzatish n in g a y n a n bir xil vositalarini tan lash va hokazo).
B u n d an tashqari, lo g o p ed n in g ishi d e ontologiya tam oyillariga q a t ’iy 
am al qilishga asoslanishi kerak (logoped nutqi buzilgan shaxs, unin g
q a r i n d o s h l a r i , is h j o y i d a g i h a m k a s b l a r i b i l a n b o ‘l a d i g a n o ‘z 
m u n o sab atlarin i q an d a y tashkil etishi lozim).
Pedagogik d eontologiya pedagogik etika va estetika, pedagoglik burchi 
va pedagogik o d o b i haqidagi t a ’lim otlarni o ‘z ichiga oladi. U n g a am al 
q ilis h d a l o g o p e d d a n n u t q i d a k a m c h ilig i b o r b o l a n i n g o t a - o n a l a r i
psixologiyasini tu sh u n ish i va ular bilan b ir q a to r d a q ay g ‘urishi talab
qilinadi. L ogoped j u d a sabotli, ta b d irk o r va xayrixoh, nutqi buzilgan 
shaxsga va u n in g o ta-o n a la rig a shifokorning b e m o rg a va u ning yaqin 
kishilariga m u o m a la si kabi m u n o s a b a td a b o'lishi, n u tq buzilishlarining 
og‘ir jihatlari va m u h im i, mexanizmlarini aniqlashda, ular haqida oldindan 
m a ’lu m o t t o 'p la s h d a ehtiyotkorlik qilishi, n u tq buzilishlarining tashqi 
ko'rinishini, ularning m ohiyatini hisobga olishi kerak.
L o g o p e d va b o lalar muassasasi shifokori, lo g o p e d va tarbiyachi, 
lo goped va pedagog o 'rta s id a o ‘rnatiladigan o 'z a r o t o ‘g ‘ri m u n o sa b a tla r 
pedagogik deo n to lo g iy an in g m u h im sharti hisoblanadi.
Logoped nutqi atrofdagilarga - nafaqat bolalarga, balki kattalarga 
h a m n a m u n a bo'lishi lozim. Logoped yagona nutqiy tartibni t a ’min laydi, 
m a x s u s b o l a l a r m u a s s a s a la r id a g i o ‘rta va k ie h ik x o d i m l a r g a n u t q
m adaniyatini o :rgatadi, q a to r hollarda, m asalan, maxsus b o lalar uylari 
sharoitlarida b a rc h a o 'quv-tarbiyaviy j a ra y o n n i boshqaradi.