M. Y. Ayupova

Nutq kamchiligiga ega boigan bolalar bog‘cha!ariga (guruhlarga)
saralash
E shitishida, n u tq id a, ko'rishda, aqliy faoliyati va tayanch harakat 
a p p a r a tid a k a m c h ilig i b o i g a n b o la la r u c h u n ix tis o s la s h tirilg a n
533

---

m aktabgacha tarbiya m uassasalarining rivojlanishi, m aktabgacha tarbiya 
yoshidagi bolalarning yetakchi nuqsonlarini hisobga olgan holda, ularni 
differensial o'qitish va tarbiyalash u chun yetarli sharoit yaratish im konini 
beradi.
M axsus g u ru h lard a k am ch ilik larn i b a r ta r a f etish b o ‘y ich a olib 
boriladigan o ‘qitish vazifalarini muvaffaqiyatli hal etish, ko‘p jihatd an 
nutq kam chiliklarini to ‘g‘ri va o ‘z vaqtida aniqlashga, uning og‘ir, yengil 
darajalariga, tuzatish m ashg‘ulotlarining boshlanishiga b og iiq d ir. N utq 
kam chiligiga ega b o ig a n m aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni o ‘z 
vaqtida aniqlash, ularni guruhlarga to ‘g‘ri kom plektlashtirish va maxsus 
o ‘qitish, bolalarni o'qitish va tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishishga 
im kon beradi ham da bolalarning kelajakda rivojlanishi va m aktabda 
muvaffaqiyatli o ‘qishi uchun yetarli sharoit yaratadi.
M axsus m aktabgacha tarbiya m uassasalarida turli nutq kamchiligiga 
ega b o ig a n m aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni differensial o ‘qitish 
va tarbiyalash am alga oshiriladi.
Turli nutq kamchiligiga ega b o ig a n bolalarni tarbiyalash va o'qitishga 
differensial yondoshishni am alga oshirish u chun, m aktabgacha tarbiya 
muassasalarida quyidagi guruhlar tashkil qilinadi:
— nutqi um um iy rivojlanm agan bolalar guruhi (3—6 yosh);
— fonetik-fonem atik nutq kam chiligiga ega b o ig a n bolalar guruhi 
(5—6 yosh);
— ayrim tovushlar talaffuzida kamchiligi b o ig a n bolalar guruhi (5 
yosh);
— duduqlanuvchi bolalar guruhi (2—6 yosh).
Maxsus yasli-bog‘chalar, bolalar bog‘chalari, om m aviy tipdagi bolalar 
bog'chasi qoshidagi alohida guruhlariga nutq kam chiligiga ega b o ig a n
bolalarni saralash vaguruhlarni komplektlashtirish tibbiy-pedagogik ko‘rik 
kengashida hal qilinadi va quyidagi tam oyillarga rioya qilgan holda amalga 
oshiriladi.
1. 
N u tq kam chiliklarini boshqa kam chiliklardan ajratish tam oyili. 
M aktabgacha tarbiya muassasalariga eshitishi norm ada, intellekti birlamchi 
saqlangan, faqat nutqiy kam chilikka ega b o ig a n bolalar qabul qilinadi.
Shuning uchun asosiy diqqat nutq kam chiliklarini t o ‘g ‘ri tashxisiga 
va nutqiy kam chiliklarni boshqa kam chiliklardan (aqliy za if bolalarda, 
ruhiy rivojlanish vaqtincha rivojlanm agan, eshitishida kam chiligi b o ig a n
bolalardagi nutqiy kam chiliklar) ajratishga qaratiladi.
T o ‘g ‘ri tashxis qilishda birlam chi va ikkilam chi nuqson haqidagi 
tu shunch a katta aham iyatga ega. M asalan, eshitishida kam chiliga b o ig a n
bolalarda eshitish funksiyasining buzilishi natijasida turli ko'rinishdagi 
nutq kamchiliklari paydo b o iish i m um kin. Bunday holatlarda eshitishdagi 
kam chilik birlam chi nuqson, nutq kamchiligi esa ikkilam chi nuqson deb
534

---

qaraladi. Bu bolalar eshitishida kam chiligi bo'lg an m aktabgacha tarbiya 
m uassasalariga qabul qilinadi.
N utqiy kam chilikka ega b o 'lg a n aqli za if bolalar ham aqli z a if bolalar 
u ch u n tashkil etilgan maxsus m aktabgacha tarbiya m uassasalariga qabul 
qilinadilar, chunki ulardagi nutq iy kam chilik ikkilam chi, intellektdagi 
buzilishlar birlam chi nuqsondir.
2. Yosh tam oyili. Bog‘cha, yasli-bog‘cha va om m aviy b og ‘chalardagi 
alohida guruhlarga nutqida kam chiligi b o ig a n 2 - 7 yoshgacha b o ig a n
bolalar qabul qilinadi, h a r b ir guruhga bir xil yoshli bolalar olinadi.
3. O girlik darajasi h ar xil ko‘rinishidagi nutqiy kamchilikka ega b o ig a n
bolalarni differensial o ‘qitish tam oyili.
Tibbiy-pedagogik komissiya tarkibi
N u tq k a m c h ilig ig a eg a b o i g a n b o la la rn i s a ra la s h va u la rn i 
kom plektlashtirish b o ‘yicha tibbiy-pedagogik komissiya viloyat (shahar, 
tu m an ) xalq ta iim i b o iim la rid a tashkil etiladi.
U ning tarkibiga quyidagilar kiradi:
— xalq m aorifi b o iim in in g m udiri — kom issiya raisi;
— k om issiya a ’zolari: b o la la r psixonevro lo gi, ix tiso slash tirilg an
m aktabgacha tarbiya m uassasasining rahbari (bolalar uyining direktori, 
bolalar bog‘chasi va yasli-bog‘chaning m udiri), katta logoped (viloyat, 
shahar, rayonning), m aktabgacha tarbiya m uassasalarining logopedlari;
— ko ‘rik kotibi.
Tibbiy-pedagogik kom issiya tarkibini xalq maorifi b o iim i so g iiq n i 
saqlash b o iim la ri bilan kelishgan holda tasdiqlaydi.
Tibbiy-pedagogik kom issiya ish kunlarida uning a ’zolari asosiy ish 
joylaridagi vazifalaridan ozod qilinadilar. Tibbiy-pedagogik kom issiya 
m a iu m bir grafik asosida ishlaydi, ish faoliyatini fevral oyidan boshlaydi. 
U ning birinchi kengashida kom issiya tarkibi va komissiya a ’zolarining 
vazifalari tasdiqlanadi. Yillik reja m uhokam a qilinadi va tasdiqlanadi, 
unda quyidagilar aniqlab olinadi:
— bolalarni m aktabgach a tarbiya m uassasalariga saralash; u larni 
m ak tab g ach a tarbiya m u assasalaridan chiqarish (m u d d at tu g ag ac h ) 
yuzasidan m ajlislar oyda (haftada) n echa m arta o ‘tkaziladi;
— n u tq kam chiliklari tashxisi aniqlangach, bolalarni m aktabgacha 
tarbiya m uassasalaridan chiqarish;
— m uay y an b ir k u n d a bo la qaysi n u tq k am ch ilik lari b o ‘y ic h a
tekshirilyapti (yoshini hisobga olgan holda) va boshqa tashkiliy m asalalar.
Tibbiy-pedagogik komissiya a ’zolari oldida quyidagi vazifalar turadi;
— bolani nutq kamchiligiga ega b o ig a n bolalar m aktabgacha tarbiya 
m uassasalariga qabul qilish lozim yoki lozim em asligini aniqlash;
— bolani qaysi guruhga qabul qilish;
— bolani qanday o ‘qitish m uddatiga qabul qilish.