tez sur’atd a o ‘tadi. 0 ‘qish jaray o n id a harakat faqat oldingga (o ‘ngga)
bo‘lm ay, balki orqaga harakat ham b o ‘ladi. A w algi idrokka qaytganda,
orqaga harakat regressiya nom ini oladi. 0 ‘qish jara y o n id an o ‘qilgan
so'zning idroki flksatsiya paytida qatorda ko‘z harakatining to 'x tash id a
sodir bo'ladi. O 'qish jarayonida ko'z harakatining qatorida 12-20 m arta
uzoq m u ddatli to 'x tay d i. Q atorda to'x tash soni turlich a b o 'lad i, ular
so 'z la m in g yoki qatordagi harflarning soni bilan bog'Iiq b o 'lm ay d i.
Ko'zning fiksatsiyasi so 'zlar orasida va so'zning o'rtasida bo'lishi m um kin.
T o'xtash soni so'zning tuzilishi, so 'zlar qanchalik tanishligi, so'znin g
to'g'ri yoki boshqa m a’noda qo'llanishiga bog'Iiq holda o'zgarishi m um kin.
Regressiyaning soni va davomiyligi o'qilayotgan m atnning qiyinlik
darajasiga bog'Iiq holda o'zgaradi.
M asalan: badiiy m atnni o 'q ish jarayoniga qaraganda m urakkab ilmiy
m atnni o 'qishda regressiyaning soni nisbatan k o 'p bo'ladi.
O 'q ish jarayonida malakali o'qiydigan kishi harfni em as, balki so 'zlar
yoki so 'z la r guruhini idrok etadi. O 'qishning tezligi va ko 'ru v idrokini
aniqligi, so 'zn in g uzunligi, harfning grafik chizgilari, harfni tuzuvchi
elem entlariga bog'Iiq bo'ladi. M alakali o'quvchi h ar bir harfni o'qim aydi.
B undan tashqari o'quvchi so'zni bilishdan oldin o 'q ib chiqilgan m atn
qismining m azm uniga, m a’nosiga tayanadi. Shunday qilib, m a’noni topish
m atnni k o'rib idrok etishni yengillashtiradi. Ayniqsa, so'zni tushunishda
o'qilayotgan m atnning oxirgi jum lasi katta t a ’sir ko'rsatadi.
K atta kishilarning o'qishi — bu shakllangan harakat va m alakadir.
H ar qanday m alaka o'qish jarayonini shakllantirishda q ato r bosqichlarni,
pog'onalarni bosib o 'tadi. Bu bosqichlardan h ar biri oldingi va keyingi
bosqichlar bilan cham barchas aloqada b o 'lad i, asta-sekin bir sifatdan
boshqasiga o 'tad i. O 'qish m alakalarini shakllantirish uzoq va m aqsadga
qaratilgan ta ’lim jarayonida am alga oshiriladi.
Taniqli psixolog T .G . Yegorov o 'qish m alakasini shakllantirishda
quyidagi 4 ta bosqichni belgilagan.
1. Tovush va h a rf ifodasini o'zlashtirish.
2. B o'g'inlab o'qish.
3. O 'qishda sintetik usullarini qo'llash bosqichi.
4. Sintetik o'qish bosqichi.
Bu bosqichlarning har biri o'ziga xos xususiyatlari m a’lum psixologik
tu z ilish i, o 'z in i qiy in ch ilig i, vazifasi va o 'z la s h tirish u sullari bilan
xarakterlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: