M. Y. Ayupova

H ikoya qilish qobiliyatini tiklash
Old nutq bo'lim lari saqlanganligi uchun afferent m o to r afaziyali 
bem orlam ing ekspressiv nutqi qisman saqlangan bo'ladi. Shunga qaram ay 
nutqning artikulatsion tom oni qo'pol buzilganligi u ch u n yoyiq talaffuzi 
chegaralangan b o 'lad i. Afferent m otor afaziyada akustiko-gnostik sensor
285

---

afaziya kabi yoyiq talaffuzning qiyinchiliklari so'znin g b o 'g 'in va tovush 
tarkibi haqidagi tasaw urlarning noaniqligi bilan bog'liqdir. Shu m unosabat 
bilan so 'z tarkibining to v u sh -h a rf to m o n in i tiklash va artikulatsion 
qiyinchiliklarni bartaraf etish bilan birga bem orda predm etlar, harakat 
va xususiyatlarni n om lash im koniyati h am sh ak llan tirilad i. B unda 
bem orlam ing lug'at, ayniqsa, sujetli rasm lar asosida ju m lalar tuzish orqali 
kengayib boradi. Lekin vaziyatli nutq g ra m m a tik va leksik tarkibi 
tom onidan kam bag'al bo'ladi.
Bem orlar kasallikning rezidual davrida atrofdagilar ularni m im ika va 
im o-ishoralari, ichki nutqida saqlangan, alohida qiyinchilik bilan talaffuz 
etadigan so'zlari (m uo m alada bem orlar ularni qo'llashm aydi) orqali 
tushunishayotganligiga "ko'nikib" qoladilar.
Situativ-so'zlashuv nutqini tiklash korreksion-pedagogik ishning asosiy 
vazifalaridan biri hisoblanadi.
T ovushlar talaffuzini tiklash va ularni aloqaga kerak b o 'ladigan
so'zlarga kiritish asosiy ishlardan biri hisoblanadi. K o'pinch a, bem orlar 
12 — 16 ta hosil bo'lingan tovushlar yordam ida qayta takrorlash orqali 
aloqa uchun kerak so'zlarni, noaniq bo'lsa-da, talaffuz etishga o'rganadilar
- H O Z IR , Y A X H I, E R T A G A , K E C H A , Q A C H O N , N IM A G A , 
XOHLAYM AN va hokazo.
D ia lo g ik n u tq d a n ta s h q a ri lo g o p e d m o n o lo g ik n u tq n i h am
shakllantiradi. Uning asosiy m aqsadi-yoyiq og'zaki va yozm a nutqni 
rivojlantirish. B em or jum lalarni tuzishni seriyali, sujetli rasm lar asosida 
o'rganadi.
So'z tarkibining tovush-harf analizini shakllantirish bilan birga logoped 
jum lalarni yozm a tuzishga ham o'rgatadi.
Artikulatsion apparatning qo'pol apraksiyasida og'zaki nutq yozm a 
nutqdan orqada qolishi m um kin. Bunday hollarda yozm a nutq og'zaki 
nutqqa asos bo'lishi mum kin.