M maxsudova muloqot psixologiyasi o'quv qo'llanma

Lider

1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

Administrator

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Liderlik bo'yicha ballar yig'indisi aniqlanadi. Administratorlik bo'yicha 

ham ballar yig'indisi  aniqlanadi.  Qaysi biridan ballar ko'proq  yig'ilsa, 

o'sha  tip rahbarda  ustun bo'ladi.  Ballar foiz bo'yicha hisoblanadi.

V  BO B

MULOQOT  JARAYONIDAGI  ZIDDIYATLARNI  BARTARAF 

ETISH  VA  MULOQOTCHANLIK  SIFATLARINI 

TARBIYALASH

5.1.  Ziddiyatning  mazmuni

Rahbar faoliyatidagi eng  muammoli  masalalardan biri  — xodimlar 

bilan  bo'ladigan  ziddiyat,  nizolar.  Ushbu  masala bo'yicha  psixologlar 

Yershov A.A. (Shaxs va jamoa: Jamoadagi shaxslararo nizolarni bartaraf 

etish),  Kichanov  I.M.  (Ziddiyatlar:  yoqlaydiganlar  va  qarshilar.), 

Smolin G.L.  (Ziddiyatlami tadqiq qilish tamoyillari) bir qancha ishlarni 

amalga  oshirganlar.  Bizning  asosiy maqsadimiz  —  rahbarlarda  nizoga 

nisbatan  konstruktiv  munosabatlami  shakllantirish,  ziddiyat  ham 

boshqaruvning  asosiy  vositasi  ekanligini  anglatish,  nizolar  bartaraf 

etilmasa jamoadagi ishni to'g'ri yo'lga solish qiyin ekanligini tushuntirish.

Ayrim  rahbarlar  ziddiyatni  kelib  chiqish  mexanizmlarini  chuqur 

o'rganmaydi, ba’zilari esa ziddiyatdan qochadi, befarq bo'ladi.  Bu ikkala 

qarash noto'g'ri.  Befarqlik nizolaming chuqurlashib ketishiga olib keladi. 

Ziddiyat  sabablaridan  ba’zi  vaziyatlami  ko'rib  chiqish  mumkin.

1-vaziyat:  Rahbaming  xonasida  majlis  bo'lmoqda.  Musobaqa 

natijalari haqidagi  masala ko'rilmoqda.  3-oshxonaning faoliyati yaxshi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'lgani  uchun  birinchi  o'rinni  ularga  berilmoqchi.  Boshqarma 

rahbarlaridan biri  esa  bu  qarorga  qarshi  fikr  bildirib,  bu  oshxonada 

tayyorlanadigan  ovqatning  kaloriyasi  (quvvati)  pastligini  bildirdi. 

Shunda oshxona boshlig'i  o'midan turib,  qarshi  fikr bildirgan rahbar 

uning  oshxonasiga  tez-tez  kirib  ovqatlanib  yurishini,  har  doim 

o'zining  ichkari  xonasida  unga  sifatli  ovqat  berishini,  ammo  bir 

marta  kirganda  vaqti  yo'qligi  uchun  umumiy  ovqatlanish  xonasida 

ovqat berilgani uchun u hozir qarshi bo'layotganini aytib o'tdi.  Mana 

ziddiyat.  Bu nizoning  ildizi shaxsiy adovatga borib taqaladi.  Ziddiyat 

negizi ilgari  oshxonaning o'zida  paydo bo'lgan,  degan xulosaga kelish 

mumkin.  Bu  nizoli vaziyat bo'lishi  mumkin.  Ziddiyatda opponent  — 

bahsda shaxsga nisbatan qarshi  fikrlar bildiradigan  kishi, ham oshxona 

boshlig'i,  ham  unga qarshi fikr bildirgan  rahbar bo'lib  hisoblanadi. 

Lekin ular shaxs sifatida emas,  biri oshxona boshlig'i, biri boshqarma 

rahbari sifatida  opponentlik rolini  o'ynaydi.  Ziddiyatli  vaziyatlarda 

kamida ikkita opponent qatnashishi  kerak.  Ziddiyatni  hal  qilish uchun 

opponentlardan  biri  «kuchli»  bo'lishi  lozim.  Aniqrog'i,  opponent 

fikri kuchli,  asosli, boshqalarni  ishontiradigan bo'lishi kerak.  Ziddiyat 

kuchi  maqsadning  darajasini  taqqoslashda  aks  etadi.  Yuqoridagi 

vaziyatda boshqarma rahbari oshxona haqida fikrlarini yozma ravishda 

qoldirib  ketsa  ham  bo'lardi.  Shunda  yuqoridagi  ziddiyat  kelib 

chiqmagan bo'lar edi.  Chukni oshxona boshlig'i ham boshqarma a’zosi 

ham  ish  yuzasidan  bo'ladigan  munosabatlar  doirasidan  chiqib 

ketganlar.  Ular shaxsiy munosabatlar asosida  nizoga  duch keldilar.

Ziddiyatli  vaziyatni  to 'rt  qismga  bo'lish  mumkin:  obyektiv 

maqsadga  yo'naltirilgan,  obyektiv  maqsadga  yo'naltirilm agan, 

subyektiv  maqsadga  yo'naltirilgan  va  subyektiv  maqsadga 

yo'naltirilmagan.  Yuqoridagi  vaziyatda  (oshxona  boshlig'i  bilan 

boshqarm a  xodimi  o'rtasidagi  m ojaro)  obyektiv  maqsadga 

yo'naltirilgan  vaziyat  turi  amalga  oshirilgan.  Obyektiv  ziddiyat  hech 

qachon subyektiv  ziddiyatga aylanmasligi  kerak.

2-vaziyat:  korxonaning  barcha  bo'limlaridagi  boshliqlar  sex 

boshlig'idan  shikoyat  qildilar.  U  barcha  bo'limlardan  keladigan 

mahsulotni  qutilarga  joylab  jo'natishi  kerak.  Ular  ozgina  adashsa 

hammaning ishi bekor bo'ladi.  Natijada hech kim mukofot ololmaydi. 

Lekin  texnik  nazorat  bo'limi  boshlig'i  mukofotga  aloqasi  bo'lmagani 

uchun nazoratni kuchaytirmaydi.  Keraksiz bo'lib qolgan mahsulot uchun 

mas’uliyatni sex boshlig'i o'z zimmasiga olmaydi.  Obyektiv holat bo'yicha 

bu  ziddiyat  doimo  bo'lib  keladi.  Yuqoridagi  bo'limlardagi  boshliqlar 

sexlarda  bo'layotgan  nizolarni  yaxshi  tushunmaydilar.  Bu  ziddiyatni 

bartaraf qilish  uchun  tashkiliy jadvalni  qaytadan  ko'rib  chiqish  kerak. 

Nazorat bo'limi markazlashgan tizim  bo'lishi  lozim.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kichik-kichik ziddiyatlarga  e’tibor berilmasa,  bartaraf qilinmasa u 

katta ziddiyatga aylanib,  rivojlanib  ketishi  mumkin.

Tashkiliy-texnologik,  iqtisodiy,  mikro-ijtimoiy  tizimlar  bo'yicha 

ziddiyatli vaziyatlar  kishilar irodasiga bog'liq bo'lmagan  holda yuzaga 

chiqadi.  Tasavvur  qiling,  sizni  boshqa joyga  ishga  o'tkazishdi.  Agar 

yangi  ish joyingiz  uyingizga  uzoq  bo'lmasa,  eski  ishingizga  o'xshasa 

bu sizni  qoniqtiradi.  Lekin  yangi  ishingiz yaxshi bo'lgani bilan awalgi 

tanishlaringiz  bu  yerda  yo'q,  yangi  joyda  yangi  tanishlar  bilan 

muloqotda bo'lishingiz kerak.  Kishilar yangi  ishga  kirganda u yerdagi 

holatni  o'rganib  chiqadilar.

Ish  o'rnining  tarkibi