M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

a)  

b)  

d)  

e)  

---

 

128

qilishimiz mumkin. Qiya kesim yuzasi 

,

cos

α

α

F

F

=

 bo‘lgan uchun 

α

σ

α

α

cos

cos

=

=

F

N

P

 bo‘ladi. 

Qiya kesimdagi to‘la kuchlanish 

P

α

 ni normal 

σ

α

 va urinma 

τ

α

 

kuchlanishlarga ajratsak (4.20e-rasm) u holda 

⎪⎭

⎪

⎬

⎫

=

=

=

=

=

α

σ

α

α

σ

α

τ

α

σ

α

σ

α

α

α

α

2

sin

2

sin

cos

sin

cos

cos

2

P

P

                   (4.16) 

Demak, (4.16) ifodadan ko‘rinadiki, cho‘zilgan yoki siqilgan 

sterjenning qiya kesimlarida bir paytning o‘zida ham normal 

σ

α

, ham 

urinma 

τ

α

 kuchlanishlar hosil bo‘lib, ularning kattaliklari 

α

 burchak 

bilan aniqlanuvchi kesim holatiga bog‘liq ekan. 

(4.16) formulalarni tahlil qilsak, 

max

α

σ

 

ifoda 

α

=0 

bo‘lgandagi 

sterjen ko‘ndalang kesimda hosil bo‘ladi. Bu kesimda urinma kuchlanish 

τ

α

=

0

 bo‘ladi. Urinma kuchlanishning esa eng katta qiymatiga 

2

α

=90

0

, yoki 

α=

45

0

 bo‘lgan ko‘ndalang kesimda hosil bo‘lib, uni bu 

kesimdagi qiymati 

τ

α

=0,5

σ

 

bo‘ladi. Agar  

α

=90

0 

bo‘lsa, ya’ni kesim 

sterjen o‘qiga parallel bo‘lsa 

σ

α

=

0 va 

τ

α

=

0 bo‘lib, sterjenning cho‘zilish 

va siqilishida tekis kesim gipotezasini qo‘llash mumkinligini tasdiqlaydi.  

Olingan natijalardan ko‘rinib turibdiki, sterjenda hosil bo‘ladigan 

kuchlanishlarning turi va kattaliklari kesim holatining ta’sir qilayotgan 

kuchga nisbatan  joylashishiga bog‘liq ekan. 

Biror nuqta orqali o‘tuvchi barcha kesimlardagi urinma va normal 

kuchlanishlar to‘plamiga nuqtaning kuchlanish holati deyiladi. 

Kuchlanish holatini tadqiq etish, hosil bo‘lishi mumkin bo‘lgan 

kuchlanish turlarini aniqlash, ularning materiallar mustahkamligiga 

ta’sirini o‘rganish «Elastiklik nazariyasi» kursida to‘la o‘rganiladi. 

 

---

 

129

 

 

 

 

 

V bob