M. A. Raxmatullayev, B. I. Ganiyeva

Nazorat savollari: 
1.
«Ochiq resurslar» tushunchasiga ta’rif bering. 
2.
Ochiq nashrlarning qanday imtiyozlari mavjud?
3.
«Erkin foydalanish» harakatining maqsadi nima?
4.
Ochiq resurslarning qaysi manbalarini bilasiz?
5.
Ochiq jurnallarda maqolalarni chop etish jarayonida hisobga olish 
lozim bo‘lgan muhim faktorlarni sanab o‘ting.
6.
Open Access nashrlaridagi to‘siqlar qanday? 
7.
Nima uchun ilmiy ishlarni ochiq foydalanishga taqdim etilganda 
ilmiy hamkorlik va ilmiy tadqiqotlar sifati oshadi?
8.
Ochiq jurnallardagi ilmiy maqolalarni taqrizlash jarayoni qanday 
amalga oshiriladi? 
9.
Ilmiy-ta’limiy resurslardan erkin foydalanish imkonini beradigan 
qanday jahon manbalarini bilasiz?
10.
Ochiq nashrlarning kamchiligi va afzalligi nimada?
11.
O‘zbekistonning qanday ochiq va ilmiy-ta’limiy resurslarini 
bilasiz?

---

154 
6. O‘ZBEKISTONNING JAHONDA TAN OLINGAN 
ILMIY–TA’LIMIY RESURSLARI 
 
6.1.
 
Oliy ta’lim muassasalarida ilmiy tadqiqotlarni qo‘llash 
uchun tahliliy axborot tizimi 
 
Quyida O‘zbekistonning axborot-kutubxona, o‘quv va ilmiy 
muassasalarda yaratilayotgan ayrim eng muhim ilmiy-ma’rifiy 
ma’lumotlar manbalarining xarakteristikalari keltirilgan. Ular O‘rta 
Osiyoning tarixiy merosini o‘rganishda zarur bo‘lgan noyob nashrlar 
hamda o‘quv jarayoni va ilmiy tadqiqotlarda foydalaniladigan 
zamonaviy manbalarni o‘z ichiga olgan. Mazkur elektron ilmiy-ma’rifiy 
resurslar faqat respublikada ishlatilmaydi, ular dunyo miqyosida ham 
katta ahamiyatga ega.
Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasining 
fondidagi noyob nashrlar orasida dunyoda yagona bo‘lgan 54 tomdan 
iborat «Umuman O‘rta Osiyo va xususan Turkiston o‘lkasiga taalluqli 
asarlar va maqolalar to‘plami» «Туркестанский сборник сочинений и 
статей, относящихся к Средней Азии вообще и Туркестанскому 
краю в особенности» deb ataluvchi bosma materiallar to‘plami 
saqlanadi.
To‘plam Turkiston o‘lkasi general gubernatori Kaufman buyrug‘i 
bilan Turkiston xalq kutubxonasida 1870-yildan tuzila boshlangan 
(hozirda Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasida). 
To‘plam kitoblar, jurnal va gazetalardan qirqib olingan bo‘laklar, 
xaritalar, rasmlar, diagrammalar, rejalar va chizmalar ko‘rinishidagi 
10710 nomlanishdan iborat nashrlarni o‘z ichiga oladi.
Hozirgi paytda to‘plam kutubxona kitobxonlari ochiq foydalana 
olishlari uchun raqamlashtirilgan. Mazkur material muhim xalqaro 
ahamiyatga ega, chunki u XIX asr oxiri va XX boshlaridagi O‘rta Osiyo, 
Rossiya, Qozog‘iston, G‘arbiy Xitoy, Hindiston, Eron, Afg‘oniston 
mamlakatlari taraqqiyoti haqida bebaho ma’lumotlar olish imkonini 
beradi. Hujjatlar o‘sha davr ilm-fani, iqtisodi va ta’limi haqidagi 
kamyob ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan. To‘plam etnografiya bo‘yicha 
yaxshi saqlanib qolgan XIX asr fotosur`atlari bilan to‘ldirilgan 
hujjatlarning nodir fondiga ega. Fotosur`atlarda shu o‘lkada yashagan 
turli millatga mansub kishilarning qiyofalari, kiyimlari, turmush tarzi 
aks ettirilgan. Me’morchilik obidalari, binolar, inshootlar tasvirlangan 
fotosuratlar ham bor. Ular o‘sha davrning mayishiy hayoti, 

---

155 
me’morchilik tarixini o‘rganishda ham muhim ahamiyatga kasb etadi.
To‘plam o‘lka hayotini batafsil, barcha ikir-chikirlarigacha, 
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot holati bilan ishlab chiqarish kuchlari, boy 
resurslaridan tortib, o‘lkada istiqomat qiluvchi xalqlarning tarixiy 
o‘tmishi, turmush tarzi, an’analari, urf-odatlari harbiy voqealar, istilolar 
va xaloskorlik urushlarigacha o‘rganish hamda mashhur geograflar, 
etnograflar, tarixchilarning, jumladan N.M. Prjevalskiy, I.V. Mushketov, 
N.A. Seversov. N.A. Maev, V.F. Oshanin, A.P. Fedchenko va 
boshqalarning tadqiqotlari va ilmiy ekspeditsiyalarining yozma
materiallari bilan tanishish imkonini beradi. To‘plamni o‘rganish XIX 
asr oxiri va XX boshlaridagi Sharq taraqqiyotining muhim bosqichlari 
va tamoyillarini tushunishga yordam beradi. To‘plamda keltirlgan 
ma’lumotlar O‘rta Osiyo va unga qo‘shni mamlakatlarni o‘rganishdagi 
noma’lum jihatlarni to‘ldirishi mumkin. 
Hozirgi paytda O‘zbekiston Milliy Kutubxonasida respublikada 
himoya qilingan dissertatsion tadqiqotlar va mustaqillik yillarida nashr 
etilgan oynoma, gazetalar va h.k.ning turli ma’lumotlar bazasi 
yaratilmoqda. Manba: 
www.natlib.uz
.