Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
3. Davlat xarajatlari 
Markazlashgan va markazlashmagan davlat daromadlarini 
foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy munosabatlarga 
davlat 
xarajatlari
deyiladi.
Davlat xarajatlarining xususiyatli tomoni davlat sohalari 
moliyaviy resurslar bilan ta’minlash tadbirlari ila ajralib turadi. 
Davlat xarajatlarining mazmuni, xususiyati bevosita davlatning 
iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ekologik, boshqaruv va mudofaa 
funksiyalari bilan bog‘liqdir.
Mamlakatimizda davlat xarajatlarining asosiy qismi aholining 
ijtimoiy-iqtisodiy 
ehtiyojlarini 
qondirishga 
yo‘naltirilmoqda. 
Bugungi kunda mazkur sohaning 60% dan ortig‘i davlat byudjeti va 
byudjetdan tashqari fondlar hisobiga moliyalashtirish amalga 
oshirilmoqda. Shu bilan birgalikda nodavlat sektoridagi korxonalar 
o‘z daromadlarini bir qismini ishchi va xizmatchilarning 
ijtimoiy-madaniy tadbirlariga yo‘naltirilsa, ularga nisbatan davlat 
iqtisodiy rag‘batlantirish usullarini qo‘llamoqda.
Davlat xarajatlari ichida tarmoqlar iqtisodiyotini iqtisodiy 
rivojlantirishda ham tubdan o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Faqat ayrim 

---

144 
hollarda, agarda umumjamiyat uchun ustuvor ahamiyatga ega 
bo‘lgan taqdirdagina yangi qurilishlarga davlat mablag‘lari xarajat 
qilinmoqda.
Davlat xarajatlarining ma’lum bir qismini davlat boshqaruvi va 
mudofaa xarajatlari tashkil etadi. Ammo, moliya siyosatining asosiy 
yo‘nalishi ushbu maqsadlarga davlat xarajatlarini bosqichma-bosqich 
qisqartirishdir va yo‘naltirilayotgan mablag‘lardan ham oqilona 
foydalanishdir. Zero, mudofaa xarajatlarini kamaytirish ayrim 
hollarda davlat kompetensiyasida bo‘lmasada, lekin boshqaruv 
xarajatlarini kamaytirish davlat ixtiyoridadir.
Davlat xarajatlari deb, ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlantirish 
va takomillashtirish, xalq farovonligini oshirish, butun jamiyatni 
boshqa ehtiyojlarini qondirish maqsadida rejali taqsimlash va qayta 
taqsimlash bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy munosabatlarga aytiladi.
Davlat xarajatlarini moliyalashtirishda asosiy manba davlat 
byudjetida markazlashgan yoki korxona va tashkilotlar ixtiyorida 
bo‘lgan jamiyatning sof daromadlaridir. Davlat xarajatlarining asosiy 
qismi aholidan soliq to‘lovlar sifatida tushgan mablag‘lar hisobidan 
moliyalashtiriladi. Bundan tashqari davlat xarajatlari uzoq muddatli 
bank kreditlari, korxonalar va tashkilotlarning boshqa daromadlari 
hisobidan moliyalashtiriladi.
Davlat xarajatlarini tartibga solinishi, ularni rejalashtirish 
hamda mablag‘ ajratish va mablag‘lardan foydalanish usullariga 
qat’iy rioya qilish orqali erishiladi.
Iqtisodiyotni mutanosib ravishda rivojlanishini va xalqni 
moddiy va madaniy hayot darajasini ko‘tarish maqsadida davlat 
umumiy ijtimoiy mahsulotni va milliy daromadni ishlab chiqarish va 
noishlab chiqarish hamda viloyatlar orasida to‘g‘ri taqsimlash va 
qayta taqsimlashni vakolatli organlar tomonidan olib boradi. Davlat 
rejalashtirishining asosiy usuli bo‘lib – balansli usul hisoblanadi. Bu 
degani korxonalar va tashkilotlarga o‘z moliyaviy resurslaridan 
foydalanishida 
keng 
vakolat 
berilishi 
bilan 
markalashgan 
moliyalashtirishni uzviy birligiga erishishdir.