Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

Soliqqa tortish obyektlari
Soliqqa tortish 
obyekti 
Mazmuni 
Mahsulot (tovar ish, 
xizmat) 
Tovar – realizatsiya qilishga mo‘ljallangan har 
qanday predmet. Ish – yuridik va jismoniy 
shaxslarning muayyan ehtiyojni qondirishi 
mumkin bo‘lgan hamda moddiy qiymatga ega 
bo‘lgan faoliyat. 
Mulk 
Mulk – Fuqarolik kodeksiga asosan fuqarolik 
huquqi vujudga keladigan obyektlar 
Foyda 
Realizasiya yoki faoliyat natijasida tushgan 
daromaddan xarajatlarning chegirilishidagi ijobiy 
farq 
Daromad 
Pul yoki natura shaklidagi iqtisodiy naflilik 
bo‘lib, soliq kodeksiga muvofiq baholash, 
o‘lchash mumkin bo‘lgan faoliyat natijasidir 
Xarajat 
Faoliyat natijasida sarflangan u yoki bu to‘lovlar, 
favqulodda zararlar 
Soliqqa tortish birligi – bu obyektning o‘lchov birligi. Masalan, 
daromad yoki mol-mulk solig‘ida obyektning o‘lchov birligi bo‘lib 
uning so‘mdagi bahosi ifodalansa, yer solig‘ida o‘lchov birligi bo‘lib 
kv.m. yoki gektar hisoblanadi. 

---

474 
Soliq bazasini hisoblash usullari – soliq bazasini hisoblashning 
ikki xil usuli mavjud bo‘lib, ular kassa usuli va hisobga olish 
usullaridir. Kassa usulida soliq to‘lovchida soliqlarni to‘lash 
majburiyatlari daromad olganidan keyin vujudga kelsa, hisobga olish 
usulida esa daromad olingan yoki sotishdan tushum qachon kelib 
tushishidan qat’iy nazar tovarlarning jo‘natilishi, o‘z navbatida, 
soliqlarni to‘lash majburiyatlarini vujudga keltiradi. 
Soliqlarni to‘lash muddatlari va tartiblari. Soliq qonunchiligida 
har bir soliq turining byudjetga to‘lash muddatlari belgilangan. 
Soliqni to‘lash muddatlari deganda soliq to‘lovchilarning davlat 
byudjeti 
oldida 
soliq 
majburiyatlarining 
bajarish 
muddati 
ifodalanadi. Soliqni to‘lash muddatlari o‘z mohiyatiga ko‘ra, ikki xil 
ko‘rinishga ega: avans (bo‘nak) to‘lovlari va haqiqiy daromad 
olinganidan keyingi to‘lovlar. 
Soliq yuki – soliq to‘lovchining muayyan vaqt oralig‘ida to‘lagan 
soliqlari yig‘indisini ifodalaydi. Bunda soliq to‘lovchilarning 
to‘laydigan barcha soliqlari va soliqsiz majburiy to‘lovlarining 
yig‘indisi ifodalanadi. Soliq yukining aniq soliq to‘lovchilar 
zimmasiga qancha to‘g‘ri kelganligini aniqlash ancha murakkab 
jarayon hisoblanadi. Biroq to‘g‘ri soliqlarda soliq og‘irligi aynan 
soliqni byudjetga hisoblab o‘tkazuvchi soliq to‘lovchilar zimmasiga 
tushsa, egri soliqlarda soliq yuki soliqni to‘lovchilar emas, balki 
tovar (ish, xizmat)larni iste’mol qiluvchilar zimmasiga tushadi. 
Muayyan turdagi yuridik va jismoniy shaxslar bo‘yicha soliq 
yukining bir yilda byudjetga to‘langan barcha majburiy to‘lovlar 
yig‘indisi bilan aniqlash mumkin. Soliq yukining darajasi, o‘z 
navbatida, mamlakatning iqtisodiy qudratiga, inflasiya darajasiga, 
davlatning vakolatli funksiyalarni qo‘llashiga, qolaversa, bozor 
munosabatlarining rivojlanishiga va ijtimoiy harakat doirasiga 
bevosita bog‘liq bo‘ladi.