Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasi rivojlanishining 
2005-2019-yillardagi ko‘rsatkichlari
52
 
Yillar 
YaIMdagi 
turizmning
hajmi 
(mlrd. so‘m, real 
narxlarda)
, Y 
O‘z.R. tashrif 
buyurgan 
xorijiy 
fuqarolar soni 
(ming kishi)
, 
x
1
 
Turistik 
xizmatlar 
eksporti 
(mln. AQSh 
dollari)
,
x
2
 
Mehmonxona 
va an’anviy 
joylashtirish 
vositalari 
soni 
(birlik)
,
x
3
 
2005 
613,50 
330,1 
28,1 
239 
2006 
606,18 
559,4 
42,7 
241 
2007 
784,46 
903,1 
51,4 
261 
2008 
992,46 
933,3 
62,8 
279 
2009 
1443,38 
1294,4 
98,6 
309 
2010 
1911,74 
1055,4 
121,4 
434 
2011 
2185,62 
1472,2 
155,4 
500 
2012 
2593,64 
1946,6 
178,8 
521 
2013 
3148,86 
2028,6 
205,5 
541 
2014 
3822,47 
1938,0 
226,8 
613 
2015 
4049,59 
2034,2 
287,4 
661 
2016 
5273,73 
2157,7 
462,3 
750 
2017 
7354,72 
2847,8 
546,9 
816 
2018 
8752,61 
5346,2 
1040,9 
914 
2019 
8936,33 
6748,5 
1313,1 
884 
_________________________ 
52
Muallif tomonidan ishlab chiqildi.

---

373 
Turistik xizmatlar sohasida optimal qarorlar qabul qilish uchun 
quyidagi masala yechimi topiladi. Masalaning mohiyati – 2024- 
yilgacha YaIMdagi turizm hajmini prognozlashdan iborat. Dastlabki 
ma’lumotlar sifatida O‘zbekiston Respublikasi davlat statistika 
qo‘mitasining 2000-yildan 2019-yilgacha bo‘lgan davrdagi turizmga 
oid ma’lumotlari olindi (10-jadval). Bunda asosiy ko‘rsatkichlar 
sifatida Y –YaIMdagi turizm qo‘shgan hajmi (mlrd. sum, real 
narxlarda), xorijiy fuqarolarga xizmat ko‘rsatish (ming kishi), turistik 
xizmatlar eksporti (mln.AQSh doll.), mehmonxona va an’anaviy 
joylashtirish vositalari soni (birlik) tanlab olindi. 
Endi ishda omillar o‘rtasidagi bog‘lanishni hisoblaymiz. Omil-
lar o‘rtasidagi korrelyatsiya koeffitsiyentlari matritsasi quyidagi ko‘-
rinishga ega
53
: 
11-jadval
Omillar o‘rtasidagi korrelyatsiya koeffitsiyentlari matritsasi 
YaIMdagi 
turizmning 
hajmi 
(mlrd. so‘m, 
real narx-
larda)
, Y
O‘z.R. tashrif 
buyurgan 
xorijiy 
fuqarolar soni 
(ming kishi)
,
x
1
Turistik 
xizmatlar 
eksporti 
(mln. AQSh 
dollari)
,
x
2
Mehmonxona 
va an’anviy 
joylashtirish 
vositalari soni 
(birlik)
, 
x
3
YaIMdagi 
turizmning hajmi 
(mlrd. so‘m, real 
narxlarda), Y
1 
O‘z.R. tashrif 
buyurgan xorijiy 
fuqarolar soni (ming 
kishi),
x
1
0,923 
1 
Turistik xizmatlar 
eksporti (mln. 
AQSh dollari),
x
2
0,966 
0,967 
1 
Mehmonxona va 
an’anviy 
joylashtirish 
vositalari soni 
(birlik), 
x
3
0,964 
0,838 
0,886 
1 
53
Muallif tomonidan ishlab chiqildi. 
______________________ 

---

374 
Regressiya tenglamasiga kiritilgan erkli omillar natijaviy 
ko‘rsatkich Y bilan mustahkam bog‘liqlikka ega. Korrelyatsion 
matritsa korrelyatsiyaning xususiy ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi 
bog‘liqlikni ifodalaydi. Bu biz tomonimizdan tanlab olingan 
omillarning turistik xizmatlar ko‘rsatish hajmiga kuchli ta’sir 
ko‘rsatishini bildiradi. 
Korrelyatsion tahlil ma’lumotlar to‘plamining qiymatiga ko‘ra 
assotsiatsiyalanganligini aniqlashga imkon beradi, ya’ni, bir 
to‘plamning katta qiymatga ega bo‘lishi, boshqa to‘plam bilan 
mustahkam bog‘liqlikka ega ekanligidan dalolat beradi (ijobiy 
korrelyatsiya); yoki, aksincha, tanlab olingan to‘plamning kichik 
qiymatga ega bo‘lishi salbiy korrelyatsiyaga ega bo‘lishi bilan 
tushuntiriladi; yoki har ikkala diapozonda ham to‘plamlar o‘zaro 
bog‘liq emas (korrelyatsiya nolga yaqin)
54
.
11-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, barcha omillar o‘rtasida kor-
relyatsion bog‘lanish juda kuchli. Bu o‘z navbatida ma’lumotlarda 
multikollinearlik holati borligini ifodalaydi
55
. Shu sababli, biz 
yuqoridagi omillarni bir xil o‘lchamga keltirib, ya’ni nor-
malashtirib keyin ular o‘rtasidagi statistik bog‘lanishni tahlil qilib 
ko‘ramiz. 
Normal o‘zgaruvchilarni quyidagi formula orqali amalga 
oshiriladi: 
- o‘zgaruvchi qiymatlari; 
- o‘zgaruvchining o‘rtacha qiymati; 
- standart chetlanish. 
Quyida STATA 15 dasturi yordamida olingan normalashtirilgan 
o‘zgaruvchilar korrelyatsion matritsasi keltirilgan: 
_____________________________ 
54
А.А. Френкель, Е.В. Адамова «Корреляционно регрессионный анализ в экономических приложениях»/ 
М., 1987. 
55
D. Gujarati, Basic econometrics.(2009) 5
th
edition. P.157 

---

375 
Нормаллаштирилган
Y узгарувчи
Нормаллаштирилган
X1 узгарувчи
Нормаллаштирилган
X3 узгарувчи
Нормаллаштирилган
X2 узгарувчи
-1
0
1
2
-1
0
1
2
-2
0
2
-2
0
2
-1
0
1
2
-1
0
1
2
0
2
4
0
2
4