Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

Soliqlar aholidan, korxonalar va xo‘jalik yurituvchi boshqa 
subyektlardan davlat (markaziy va mahalliy hokimiyat 
organlari) tomonidan undirib olinadigan majburiy to‘lovlardir.
Soliq o‘z mohiyatiga ko‘ra yalpi ijtimoiy mahsulotning (YaIM) bir 
qismi bo‘lib, soliq to‘lovchilar bundan biror-bir foyda ko‘rish 
ko‘rmasligidan qat’iy nazar, o‘z mablag‘laridan davlat hisobiga 
majburiy ajratmalar ko‘rinishida aks etadi 
Soliqlarning mohiyati uning quyidagi xususiyatlari orqali 
namoyon bo‘ladi: 
1. Soliq to‘lovchi pulning u yoki bu so‘mmasini davlatga to‘lar 
ekan, buning evaziga bevosita biron-bir tovar yoxud xizmat olmaydi. 
Alohida olingan soliq to‘lovchi tomonidan to‘langan soliq miqdori 
bilan u iste’mol qiladigan ijtimoiy ne’matlar o‘rtasida to‘g‘ridan 
to‘g‘ri bog‘liqlik mavjud bo‘lmaydi. Xuddi ana shu xususiyatiga 
ko‘ra soliq narxdan (tovar yoki xizmatlarni ihtiyoriy iste’mol 
qilganligi uchun to‘lanadigan haq sifatida) ruxsatnoma (litsenziya)lar 
va vositachilik yig‘imlaridan farq qiladi, chunki bular majburiy yoki 
ixtiyoriy to‘lovlar hisoblansada, hamma vaqt ham hukumat 
tomonidan ko‘rsatilgan xizmatdan muayyan foyda (naf) ko‘rilishi 
bilan bog‘liqdir. 
2. Soliqlar majburiy to‘lovlar hisoblanadi. Soliqlarning to‘la va 
o‘z vaqtida to‘lanishi uchun javobgarlik soliq to‘lovchilar zimmasiga 
yuklangan bo‘lsada, ular ixtiyoriy emas, majburiy ravishda 
to‘laydilar, soliq to‘lashdan bo‘yin tovlaganlar tegishli tartibda 
javobgarlikka tortiladilar. 
Davlat foydasiga soliq to‘lash orqali daromadning avvaldan 
belgilab qo‘yilgan, eng muhimi, qonuniy tartibda ko‘zda tutilgan 
qismi undirib olinadi. 
Aksariyat mamlakatlarda, jumladan, O‘zbekistonning ham 
soliqlarni belgilash va ularning hajmlarini aniqlash faqat oliy qonun 
chiqaruvchi hokimiyat yoki uning tomonidan vakolat berilgan 
organlar tomonidan amalga oshirilishi qonun hujjatlari asosida 
mustahkamlab qo‘yilgan. Fuqarolar yoki boshqa tashkilotlar o‘z 

---

227 
xohish-istagiga qarab yangi soliqlar belgilash yoki ularning 
hajmlarini aniqlash vakolatiga ega emaslar. To‘lovlarning qonuniy, 
shaffof bo‘lishi soliqlarning bosh tavsifidir.