Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

II bob  «AVESTO»  NING  IQTISODIY G‘OYALARI
1.  0 ‘zbekiston  —  ilk  iqtisodiy  ta’limotlar Vatani
Odatda,  eramizgacha  yaratilgan  va  bizgacha  yetib  kelgan  iqtisodiy 
g‘oyalar,  qarashlar,  fikrlar,  mulohazalar  «qadimgi  iqtisodiy  ta’limotlar» 
deb  ataladi.  «Iqtisodiy  ta’limotlar  tarixi»ga  oid  ilmiy va  ilmiy-ommabop 
adabiyotlarda,  qadimgi  iqtisodiy  g‘oyalar,  awalo,  Misr,  Gretsiya,  Rim, 
Hindiston va Xitoy kabi makonlarda yaratilgan, keyingi davrlarda esa bunday 
ta’limotlar G ‘arbiy Yevropa mamlakatlarida rivojlangan,  deb ta ’riflanadi. 
Bunday  dunyoqarash  XXI  asr  boshlarigacha  saqlanib  keldi,  to ‘g‘rirog‘i, 
bunday  fikr  «Avesto»  asarining  Prezidentimiz  I.  Karimov  tashabbusi  va 
YUNESKO homiyligida 2700 yilligi xalqaro darajada tantana qilinguncha, 
«Avesto»  kitobining  «Sharq»  nashriyot-matbaa  aksiyadorlik kompaniyasi 
Bosh  tahririyati  tom onidan  (2002-  yil)  akademik  nashri  chop  etilib,  uni 
iqtisodiy jihatlari maxsus tadqiq qilinguncha davom etdi,  deyish mumkin.
Shu  narsa  ham   ayonki,  «Avesto»  haqida  butun  dunyo  miqyosida 
mingdan  ortiq  turli  shakllarda  ilmiy  ishlar  e’lon  qilingan.  Biroq,  ular 
asosan rus va Yevropa xalqlari tillarida nashr etilgan bo‘lib, ularda falsafiy, 
m a’rifiy, diniy, etnografik, tibbiyot, tabiat va ekologiya masalalariga e’tibor 
qaratilgan edi.
«Avesto» asarining bebaho qiymati va ahamiyati haqida Prezidentimiz 
o ‘zining ushbu kitob yaratilganligining 2700 yillik tantanalarida so‘zlagan 
nutqida  shunday  degan  edi:  « U  bundan  30  asr  muqaddam  mana  shu 
mo ‘tabar  zaminda  yashagan  ajdodlarimizning  aql-zakovati  va  qalb  nuri 
bilan  yaratilgan,  ikki  ming  teriga  tilla  suvi  bilan  bitilgan  noyob  tarixiy 
yodgorlikdir.
Ushbu  nodir  kitob  biz  yashab  turgan  tuproqda  buyuk  davlat,  buyuk 
madaniyat,  buyuk та ’naviyat bo ‘Iganidan guvohlik beruvchi bebaho tarixiy 
hujjat  bo ‘lib,  ming yillar,  asrlar davomida  ajdodlarimiz  uchun  та ’naviy- 
ruhiy  tayanch,  cheksiz kuch-quvvat manbayi bo‘lib  kelgan.  Ayni chog‘da, 
«Avesto» nafaqat Markaziy  Osiyoda,  balki butun  G ‘arb olamida ham  ilm- 
u fan va falsafiy tafakkur rivojiga bebaho, salmoqli hissa qo‘shgan asardir’» 
Ushbu  asar  bugungi  kunda  mamlakatimizda  milliy  g‘oya  va  istiqlol 
mafkurasini  shakllantirishning  muhim  ilmiy-m a’rifiy  manbayi  sifatida 
alohida ahamiyat kasb etmoqda. Asami «Iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fani nuqtayi 
nazaridan tadqiq etish ham  muhimdir.  Asaming  o‘iganish asosida shunday
1 K arim ov  I.Ezgu  fikr,  ezg u   so'z,  ezgu  amal,  «O 'zbekiston  ovozi»,  2001,  6-noyabr
11

---

xulosaga  keldikki,  birinchidan,  unda  eng  qadimgi  dunyo  iqtisodiy 
ta ’limotlari  0 ‘zbekistonning  zaminida  ilk bor vujudga  kelganligiga to ‘la 
ishonch hosil qilinadi,  ikkinchidan,  unda ilgari surilgan g‘oyalar,  garchi 
ulaming  tarixi  3000  yildan  ham  aw alroqqa  borib  taqalsa-da,  bugungi 
iqtisodiy islohotlarimiz g‘oyalari bilan,  o ‘tkazilayotgan iqtisodiy siyosati- 
miz bilan ramziy ham ohang ekanligiga iymonimiz komil bo‘ldi.
Darhaqiqat,  «Avesto»da  mamlakatimizda  o‘tkazilayotgan  iqtisodiy 
islohotlar  bilan,  um um iy  iqtisodiy  qadriyatlarimiz  bilan  ham ohang 
bo‘lgan  bir  qator  iqtisodiy  qarashlar  bayon  etilgan.  Asarda  uch  ezsulik 
s'ovasi ilgari surilgan bo‘lib,  ularning birlamchisi halol va unumli mehnat 
qilish.  varatuvchilik amali ene olivsidir.  Kitobda  iitimoiv mehnat taqsimoti 
g‘oyasi ilgari  surilib,  u  qadimgi  dunyoda  ijtimoiy m ehnat taqsimotining 
real  va  sam arali  shakli  «jamoa  b o ‘lib  ishlash»  ekanligi  uqtiriladi. 
Prezidentimizning ta’kidlashicha,  «jamoa bo‘lib ishlash» g‘oyasi «Avesto» 
ning eng qimmatli qadriyatlaridan biridir.
Kitobda yoshlaming  kasb-hunar egallash.  oila qurish va uning iqtisodi 
g‘oyalari ham pishiq-puxta ishlangan iqtisodiy ta’limotlardan biri ekanligini 
alohida qayd etish lozim.
«Avesto» dagi mulkdor bo ‘lish. mulkdorlik mas ’ulivati va manfaati g ‘ovasi 
ham, aytish mumkinki, fundamental ishlangan iqtisodiy qarashlardandir. 
Asarda  ehtivoilar  masalasi,  ularning  qondirilish  vositalari  haqidagi 
qarashlar ham  g‘oyat qimmatlidir.
Bugungi  eng  dolzarb  ilmiy-uslubiy  masalalardan  biri  «Avesto»dagi 
ana  shu  va  boshqa  iqtisodiy  fikrlarni  m a’lum  tizimga  solish,  ulam i 
«Iqtisodiyot nazariyasi»,  «Iqtisodiy ta ’limotlar tarixi»,  «M ehnat iqtisodi» 
va  boshqa  iqtisodiyot  fanlari  predm etlariga  kiritish,  yoshlarimizni 
«Avesto»dagi iqtisodiy g‘oyalar bilan  tarbiyalashdir.