Lalmikor yerlarning tuproq iqlim sharoiti. Lalmikor yerlar

KIRISh

Inson dunyoga kelgandan byeri tabiat bilan to’xtovsiz o’zaro munosabatda bo’lib, uning boyliklaridan bahramand bo’lmoqda. O’zaro munosabat bevosita va bilvosita tarzda sodir bo’lib, bu hodisa biologik va kimyoviy modda hamda enyergiya almashuvi jarayonida yaxshi ifodalanadi. Modda va enyergiya almashuvi insonning tabiatga ta’sir miqyosiga bog’liq. Ma’lumki, texnika va texnologiya takomillashgan sari insonning tabiatga ta’sir doirasi kengayib bormoqda. tabiiy muhitda jiddiy o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Jumladan, ma’danlarni ochiq usulda qazib olish jarayonida ulkan kar’yerlar, ag’darmalar, ishlatib bo’lingan tog’ jinslari- uyumlari tarkib topmoqda. Bularning barchasi insonning endilikda naqadar katta o’zgartiruvchi kuchga aylanganidan darak byeradi.

Hozirda ekologik muammolarni bartaraf etish dolzarb masala ekanligi barchaga ma’lum. Atrof muhitni ifloslanishdan saqlash, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, umuman ekologik-iqtisodiy barqaror rivojlanishga yerishish ko’p jixatdan aholining ekologik savodxonlik darajasi, ekologik madaniyati hamda iqtisodiyot jabhalarining qanchalik ekologiyalashtirilishiga bog’liq. Shu tufayli ekologiyaning turli jihatlarini o’rganishga katta etibor byerilmoqda. Ayniqsa, uni iqtisodiy jihatdan o’rganish jiddiy ahamiyatga ega. Chunki, ekologiya bilan iqtisodiyot bir-biri bilan o’zaro tasir va aloqada rivojlanadi. Bu iqtisodiyot yo’nalishidagi talabalar, ekologik bilim va ko’nikmalarining yuksak darajada shakllangan bo’lishini taqozo etadi.
Lalmikor yerlarning tuproq iqlim sharoiti.
Lalmikor yerlar, bahorikor yerlar — adir zonasidagi sugʻorilmay dehqonchilik qilinadigan yerlar. Lalmi dehqonchilik oʻrtacha yillik yogʻingarchilik 200 mm dan yuqori boʻlgan hududlarda tarqalgan. Tuproqda tabiiy namlikni toʻplash va uni saqlash, oʻgʻitlash, begona oʻtlarga qarshi kurash, tuproq eroziyasi oldini olish kabi tadbirlar qoʻllaniladi. Lalmikor dehqonchilik sugʻorish uchun noqulay boʻlgan yerlardan foydalanish imkonini berganligi uchun ham katta iqtisodiy ahamiyatga ega. U, asosan, Afgʻoniston, Eron, Turkiya, Oʻrta Osiyo, Jan. Qozogʻiston va Zakavkazyening togʻ oldi va vohalari atroflarida tarqalgan. Sugʻorish imkonining yaratilishi bilan Lalmikor yerlar sugʻoriladigan dehqonchilik maydonlarini kengaytirishda katta rezerv hisoblanadi. Toshkent, Samarqand, Jizzax va Qashqadaryo viloyatlarida suv chiqarilgach, Lalmikor yerlarning katta maydonlari sugʻorma dehqonchilik r-nlariga aylantirildi.
Oʻzbekistonda lalmi ekin maydoni 734 ming ga, shu jumladan, uning asosiy qismi (ming ga) Jizzax (220,9), Qashqadaryo (252,0), Samarqand (175,5) viloyatlarida joylashgan. Bu yerlarning 99,8 ming ga maydoni yogʻingarchilik bilan yetarli, 553,7 ming ga maydoni yarim va 89,5 ming ga maydoni kam taʼminlangan.
Maʼlumki mamlakatimizda lalmikor ekin maydonlar 757 ming gektardan oshiqroqni tashkil etadi. Bu yerlardan 130 ming gektari yogʼinlar bilan taʼminlangan maydonlardir.
Dehqon va chorvadorlarimiz sugʼoriladigan yerlar bilan birgalikda mazkur maydonlardan ham foydalanib kelishmoqda. Kelgusida lalmi maydonlar dehqonchiligi yangi texnika va texnologiyalarni, qurgʼoqchilikka chidamli ekinlar navlarini joriy qilish orkali yanada rivojlantiriladi, albatta.
Respublikamiz lalmikor dehqonchiligi ob-havo, tuproq unumdorligi va o’simliklar dunyosi vertikal zonallik qonuniyatiga asosan o’zgarib boradi hamda tuproq va iqlim sharoitlariga ko’ra quyidagi mintaqalarga bo’linadi;
Lalmi yerlar Respublika tog’ oldi va past tog’larda mavjud bo’lib, ularning jami maydoni qariyb 500 ming ga. yaqin. Olinadigan g’alla hosili o’rtacha (atmosfyera yog’inlarining miqdoriga qarab) 8-12 ts. gacha boradi. 1998 yil syeryog’in-sochin bo’lganligi tufayli adirlar va tog’lardagi lalmikor yerlarda bug’doy hosildorligi 14-18 ts. ga etdi.