Лаборатория ишлари 1-лаборатория иши

Текшурув саволлари.
1. Макроструктурани ўрганишдан моқсад нима?
2. Қўлингиздаги намуналарни синашда қандай нуқталарни кўрдингиз?
3. Бу нуқсонларни хосил бўлиш сабаблари нимада? Олдини олиш тадбирлари нимада?
4. Фосфор ва олтингугурт металл хоссаларига қандай таъсир қилади? Буларнинг деталл- металл юзасида тахсимланишини қандай аниқлаш мумкин?
5. Легирланган пўлатларда углеродли пўлатлардан фарқли ўлароқ яна қандай нуқсонлар учрайди.
6. Бу нуқсонларни хосил бўлиш сабаблари нимада? Олдини олиш тадбирлари тўғрисида нима фикрлайсиз?

4-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ
ТЕМИР-УГЛЕРОД ҚОТИШМАЛАРИНИНГ ХОЛАТ ДИАГРАММАСИНИ ТУЗИШ ВА ТУЗИЛИШЛАРИНИ ЎРГАНИШ
Ишдан мақсад. Қотишмаларининг холат диаграммасини тузиш, унинг суюқ, эритма холидан аста-секин уй хароратигача совитишда тузилишидаги ўзгаришлари билан танишилгач, фазалар хилига ва миқдорига кўра маркаси ва ишлатилиш жойларини белгилаш.
Умумий маълумот. Темир билан углерод қотишмалари (пўлат ва чўянлар) асосий конструкцион материал бўлиб, уларда углерод 6,67% бўлади. Лекин уларнинг амалда фойдаланиладиган қотишмаларида углероднинг миқдори 3,5-5% дан ортмайди. Темир углерод қотишмасининг химиявий таркибига, унинг қолипда совиш тезлигига кўра углерод темир билан Fе₃ С бирикма ёки графит тарзида бўлади. Шунга кўра бу қотишмаларнинг холат диаграммасини Fe-Fe₃C ли ва Fe-Г диаграммаларига ажратилади. Fe-Fe₃C ли қотишмаларнинг холат диаграммаси худди Pb-Sb қотишмаларининг холат диаграммасидек тузилади. Термин тахлил маълумотлари асосида координаталар системасининг координата ўқи бўйлаб темирнинг ва унинг турли миқдордаги углеродли қотишмаларининг критик хароратлари, абсцисса ўқи бўйлаб қотишмалардаги углерод миқдори белгиланади. Кейин уларнинг характерли концентрацияларидан вертикал чизиқлар чиқазиб, бу чизиқларга уларнинг кристалланишининг бошланиш ва тугаш критик хароратлари нуқталарини белгилаб, бу нуқталарни ўзаро туташтирсак, мувозанат холатли Fe-Fe₃C қотишмасининг холат диаграммаси тузилади (1-расм). Тубанда Fe-Fe₃C холатдаги қотишмаларнинг тузилмалари ва уларнинг хоссалари келтирилган.
Феррит (шартли белгиси — Ф). Углероднинг альфа темирдаги қаттиқ эритмаси [Fe_α (С)] бўлиб, унда углероднинг миқдори уй ҳароратида тахминан 0,006%, 727°С да 0,025% бўлади. Бундай тузилишдаги қотишма техник темир дейилади. Феррит пластик тузилишли бўлиб, унинг чўзилишга кўрсатадиган муваққат мустаҳкамлиги σ_ь = 250—300 = МПа, нисбий узайиши σ = 40 — 50%, қаттиқлиги НВ = 800 — 1000 МПа зарбий қовушоқлиги КС = 20 —30 кг.м/см² оралиғида бўлади.

1-расм. Қотишмаларнинг холат диаграммаси.