L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Jismoniy mashqlarning muskulga ta’siri
Kichik yoshdagi maktab bolalarida (7—11 yosh) muskullar sistemasi hali yaxshi rivojlanmagan, muskullar soni kattalarga nisbatan kam, tolalari nozik, tarkibida ko’p suv saqlaydi, oqsil va yog oz bo’ladi. Shuning uchun tayanch harakatlantiruvchi apparatlarni mustahkamlash uchun bu yoshdagi bolalarga jismoniy tarbiya bilan shugullanish ayniqsa foydalidir.
Jismoniy mashqlar ta’sirida tayanch harakatlantiruvchi apparatlar: suyaklar, bog’lamlar va paylar mustahkamlanadi, suyaklar yaxshi o’sadi, eni kattalashadi va unda qo’shimcha yuzalar va g’adir-budurliklar paydo bo’ladi. Jismoniy tarbiya muskullarni ko’paytiradi, ularda suvning kamayib, oqsilning tejaishiga yorqam beradi. Ko’krak qafasi kattalashadi va yaxshi nafas olishga imkon beradigan shaklni oladi. Ko’krak qafasining ko’tarilish holati ortadi, bu ba’zan 5 sm dan ham oshadi.
Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish bolaning qad-qomatini yaxshilaydi, uning muskul sistemasining rivojlanishidagi nuqsonlarni tuzatadi, umumiy jismoniy rivojlanishini tezlashtiradi, sportning ba’zi turlari esa bo’yining cho’qilishiga yorqam beradi. Bolalarning harakati birmuncha muvofiulashgan va mustahkamlangan bo’lib boradi.
Sport bilan shug’ullanuvchi bolalarda yurak urish soni hamma vaqt birmuncha sekin bo’ladi. Yurakdan qon tomirlariga bir qisqarishda beriladigan qon miqdori sport bilan shug’ullanmaydigan shu yoshdagi bolalarnikiga nisbatan ikki marta ko’p. Jismoniy mehnat to’qimalarda qon aylanishini yaxshilaydi, ularning kimyoviy tarkibini o’zgartiradi va ularda energetik moddalar zaxirasini oshiradi.
Jismoniy tomondan yetilgan bolaning tashqi ko’rinishi ko’krak qafasining kelishgan shaklda bo’lishi, tana og’irligining yarmisini tashkil etuvchi muskullarning (jismoniy rivojlanmagan bolalarda uchdan birini tashkil etadi) yaxshi rivojlanganligi bilan xarakterlanadi.
Mashq qilish. Ishning darajasi ko’pincha organizmning mashq qilganlik darajasi bilan belgilanadi. Mashq qilish ta’sirida ko’pchilik muskullar ortadi, moddalar almashinuvi va qon tarkibi o’zgaradi, ayrim organlarning (yurak, o’pka va boshqalar) faoliyati va ularning o’zaro munosabati yaxshilanadi. Bularning hammasi o’quvchilarning kam energiya sarflab, ko’p ish qilishlarini birmuncha engillashtiradi.
Organizmning yuqori funksional darajasi bolaning yoshlik chog’ida mashq qilishi asosida fiziologik qoidalarga muvofiq ravishda hosil qilinishi kerak. Bu qoidalarga: mus­kullar ishining doimiy ravishda qaytarilishi tushuniladigan sistemalilik, nagruzkani sekin-asta oshirish; ya’ni organizm­ning mashq qilishi natijasida erishgan yangi funksional imkoniyatlariga uning muvofiq kelishi va organizmning har tomonlama rivojlanishi, bir qancha fiziologik sistemalarning mukammallashishi kiradi.