Kurs: I guruh(lar): Fan

III. Yangi mavzu bayoni:
a) yangi mavzuning nomlanishi: Sut emizuvchilarning tashqi tuzilishi hamda xilma-xilligini o‘rganish.


b) yangi mavzu rejasi:
1) Sut emizuvchilar sinfi. Sut emizuvchilarning tashqi tuzilishi, ekologiyasi.
2) Sut emizuvchilarning xilma-xilligi.


d) yangi mavzu bayon matni:
Sut emizuvchilar - tanasi jun bilan qoplangan issiq qonli umurtqa­li hayvonlar. Ular bolasini sut bilan boqadi. Sut emizuvchilar boshqa umurtqali hayvonlarga nisbatan yuksak tuzilishga ega. Oyoqlari tanasi ostida joylashgan.Umumiy tavsifi. Sut emizuvchilar - amniota guruhiga mansub is­siqqonli hayvonlar. Tanasi qalin jun bilan qoplangan, terisida yog' vа ter bez­lari bor. Bosh miya yarimsharlari po'stlog'i kuchli rivojlangan. O'rta qulog'ida uchta eshitish suyakchalari bor. Tishlari jag' chuqurchasid joylashgan bо'lib, shakli vа vazifasiga ko'ra turlicha ixtisoslashgan. O'pkasi alveolar tipda, yuragi to'rt kamerali. Yagona yurak aortasi yurakni chap tomondan aylanib o'tadi. Ko'krak qafasi bo'shlig'i qorin bo'shlig'idan yupqa to'siq-diafragma bilan ajralgan. Ayirish organi bir juft buyrakdan iborat.Barcha sut emizuvchilar urg'ochisida sut bezlari rivojlangan bo'lib, bolasini sut bilan boqadi. Ularning ko'pchiligi tirik bola tug'adi, faqat ayrimlari tuxum tug'ib ko'payadi. Sut emizuvchilaming 4000 dan ortiq turi ma'lum. O'zbekiston fau­nasida 95 ga yaqin turi tarqalgan. Sut emizuvchilar sinfi tuxum qo'yuvchilar, xaltalilar, yo'ldoshlilar kenja sinflariga bo'linadi.Таnа qoplag'ichi. Sut emizuvchilar terisida naysimon ter bezlari vа alveolar yog' bezlari bor. Ter bezlari ayirish funksiyasini bajaradi; ular ishlab chiqaradigan ter issiq havoda tanani sovutadi. Yog' bezlari ajratib chiqaradigan sekreti teri va junni yog'lab, mexanik ta'sirdan himoya qiladi, teri va junga suv yuqtirmaydi. Barcha sut emizuvchilar uchun xos bo'lga sut bez/ari ishlab chiqaradagan sut esa ularning bolasi uchun oziq hisob­lanadi. Sut bezlarining so'rg'ichlari odatda ko'krak vа qorinda, ba'zan tananing уоn tomonida joylashadi. So'rg'ichlar soni sut emizuvchilar­ning serpushtligiga bog'liq; 1-2 ta bola tug'adigan sut emizuvchilarda ularning soni 2-4 ta, ko'p bola tug'adiganlarda 10 tagacha, ba'zan undan ham ko'proq bo'ladi.Sut emizuvchilar gavdasi bosh, bo'yin, tana vа oyoqlarga ajratiladi. Gavdasi jun bilan qoplangan; faqat ayrim sut emizuvchilarning jun qoplami ikkilamchi tarzda reduksiyaga uchragan. Jun qoplami sut emi­zuvchilar uchun katta ahamiyatga ega bo'lib, termoregulatsiya, mexanik ta'sirdan himoya qilish vazifasini bajaradi. Sut emizuvchilar tanasining rangi ham jun qoplami rangi bilan bog'liq. Jun qoplami juda ko'p alohi­da soch tolalaridan tashkil topgan. Soch-ipsimon muguz moddadan iborat bo’lib, epidermisning ostki qavatlaridan hosil bo'ladi. Har bir soch tolasi teri ustida joylashgan soch o'qidan vа teri ichiga botib kirgan soch ildizidan iborat, soch ildizi soch xaltachasida joylashgan; ildizi uchida piyozchasi bor.Piyozcha hujayralarining ko'payishi tufayli soch o'sadi.