Kontinental intellekt

Баланс	2 550 010	Баланс
2 550 010

Биринчи ўзгариш. Баланснинг актив қисмида содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида бир модда кўпаяди ва бошқа бир модда шу суммага камаяйиши деб тушунилади. Баланснинг умумий суммаси ўзгармайди.
Мисол: ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи бериш учун ҳисоб-китоб счётидан кассага 50 000 минг сўм пул олиб келинди. Касса счёти 50 000 минг сўмга кўпайиши, ҳисоб-китоб счёти эса 50 000 минг сўмга камайишини акс эттирилади. Биринчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади.

Актив	Сумма	Пассив	Сумма
Асосий воситалар	1 200 000	Устав капитали	1 250 000
Товар-моддий заҳиралар	600 000	Тақсимланмаган фойда	450 000
Ҳисоб-китоб счёти	700 000	Тўланадиган счётлар	848 750
Касса	50 010	Бюджетга қарзлар	1 260
Баланс	2 550 010	Баланс	2 550 010

Иккинчи ўзгариш. Баланснинг пассив қисмидаги моддаларда содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида бир модданинг кўпайиши ва бошқа бир модданинг шу суммага камайиши тушунилади. Баланснинг умумий суммаси ўзгармайди.
Мисол: тақсимланмаган фойданинг бир қисми 25 000 минг сўм устав капиталини оширишга йўналтирилди. Тақсимланмаган фойда счёти 25 000 минг сўмга камайиши, устав капитали счёти эса 25 000 минг сўмга кўпайишини акс эттирилади.
Иккинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади.

Актив	Сумма	Пассив	Сумма
Асосий воситалар	1 200 000	Устав капитали	1 275 000
Товар-моддий заҳиралар	600 000	Тақсимланмаган фойда	425 000
Ҳисоб-китоб счёти	700 000	Тўланадиган счётлар	848 750
Касса	50 010	Бюджетга қарзлар	1 260
Баланс	2 550 010	Баланс	2 550 010

Учинчи ўзгариш. Баланснинг актив ва пассив қисмларида содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида баланснинг актив қисмидаги бир модданинг кўпайиши ва баланснинг пассив қисмидаги бошқа бир модданинг шу суммага кўпайиши билан баланснинг умумий суммаси ҳам шу суммага кўпаяди.
Мисол: мол етказиб берувчилардан 35 000 минг сўмга хом-ашё материаллар олинди, лекин пули тўланмади.
Баланснинг актив қисмидаги хомашё материаллар счёти 35 000 минг сўмга кўпайди, пассив қисмидаги мол етказиб берувчиларга тўланадиган счётлар ҳам 35 000 минг сўмга кўпайди.
Учинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади.
(минг сўм)

Актив	Сумма	Пассив	Сумма
Асосий воситалар	1 200 000	Устав капитали	1 275 000
Товар-моддий заҳиралар	635 000	Тақсимланмаган фойда	425 000
Ҳисоб-китоб счёти	700 000	Тўланадиган счётлар	883 750
Касса	50 010	Бюджетга қарзлар	1 260
Баланс	2 585 010	Баланс	2 585 010

Тўртинчи ўзгариш. Баланснинг актив ва пассив қисмларида содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида баланснинг актив қисмидаги бир модда ва пассив қисмида бошқа бир модда шу суммага камаяди, баланснинг умумий суммаси ҳам шу суммага камаяди.
Мисол: ҳисоб-китоб счётидан мол етказиб берувчиларга олинган хом-ашё материаллар учун 600 000 минг сўм тўланди.
Баланснинг актив қисмидаги ҳисоб-китоб счёти 600 000 минг сўмга камайди, пассив қисмидаги тўланадиган счётлар ҳам 600 000 минг сўмга камайди.
Тўртинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади.

Актив	Сумма	Пассив	Сумма
Асосий воситалар	1 200 000	Устав капитали	1 275 000
Товар-моддий заҳиралар	635 000	Тақсимланмаган фойда	425 000
Ҳисоб-китоб счёти	100 000	Тўланадиган счётлар	283 750
Касса	50 010	Бюджетга қарзлар	1 260
Баланс	1 985 010	Баланс	1 985 010

3-мавзу. Счётлар тизими ва иккиёқлама ёзув
Режа:
3.1. Бухгалтерия ҳисоби счётлари, уларнинг тузилиши ва туркумланиши
3.2. Бухгалтерия ҳисоби счётларидаги иккиёқлама ёзув ва унинг асосланиши
3.3. Синтетик ва аналитик (таҳлилий) ҳисоб
3.4. Жорий бухгалтерия ҳисоби маълумотларини умумлаштириш
3.5. Бухгалтерия ҳисобининг счётлар режаси


3.1. Бухгалтерия ҳисоби счётлари, уларнинг тузилиши ва туркумланиши

Корхоналарда кўп миқдорда хўжалик операциялари содир бўлиб, хўжалик маблағлари доимо ҳаракатда бўлади. Корхонага раҳбарлик қилиш учун хўжалик маблағларининг ҳаракати тўғрисида умумлашган маълумотларни олиш талаб қилинади. Бундай маълумотларни баланс ёрдамида олиш мумкин эмас. Шунинг учун бу мақсадда бухгалтерия ҳисобининг счётлари қўлланилади.

Бухгалтерия ҳисоби счётлари–активларнинг таркиби, жойлаштирилиши ва шакллантириш манбалари ҳамда операциялар бўйича жорий акс эттириш, гуруҳлаш, назорат қилиш усулидир.
Счётларнинг ҳар бирида ҳисобга олинаётган хўжалик маблағлари ёки уларнинг манбаларининг бошланғич ҳолати ҳисобга олинади, кейинги бўладиган жорий ўзгаришлар ўз вақтида акс эттириб борилади. Натижада счётлардан айрим турдаги активлар ёки пассивлар тўғрисидаги маълумотларни исталган пайтда олиш мумкин бўлади.
Ташқи кўриниши бўйича счётлар икки устундан иборат бўлган жадвал шаклида бўлади. Счётнинг номи жадвалнинг юқори қисмида ёзилади. Ушбу жадвалнинг чап қисми “Дебет” (Д-т), ўнг қисми “Кредит” (К-Т) деб аталади. “Дебет” ва “Кредит” сўзлари бухгалтерия ҳисобига унинг ривожланиш даври бошланишида киритилган бўлиб, бу сўзлар ХII асрларда сотувчи ва банкир ўртасидаги ҳисоб-китоб ҳамда кредит муносабатларини акс эттирган.
“Debet” сўзи лотинча бўлиб “у қарздор”, “Credit” сўзи эса “ишонди” деган маънони билдиради.
Дебет “Счёт номи ёки рақами” Кредит