Kontinental intellekt

БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ

Кўрсаткичлар номи	Сатр коди	Ҳисобот даври бошига	Ҳисобот даври охирига	Кўрсаткичлар номи		Сатр коди	Ҳисобот даври бошига	Ҳисобот даври охирига
Актив					Пассив
I. Узоқ муддатли активлар				I. Ўз маблағлари манбалари
I-бўлим жами:				I-бўлим жами:
II. Жорий активлар				II.Мажбуриятлар
II-бўлим жами:				II-бўлим жами:
Баланс активи бўйича жами				Баланс пассиви бўйича жами

Бухгалтерия баланси ёрдамида корхона маблағларининг жойланиши ва уларининг ташкил топиш манбалари бир-бирига тенглиги таъминланади, яъни баланс суммаси актив ва пассив томонлари бўйича ҳисоб-китоб қилинади.
Бухгалтерия баланси 60-йилларда актив ва пассив томонлари бўйича беш бўлимдан ташкил топган бўлса, 80-йилларда 3 бўлимдан ва ҳозирги пайтда икки бўлимдан иборатдир.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабр №140 сонли буйруғига биноан (АВ 24.01.2003 йил №1209) мулкчилик шаклидан қатъий назар тадбиркорлик фаолиятини олиб бораётган барча юридик шахслар (банк, суғурта ва бюджет ташкилотларидан ташқари) ягона шаклдаги бухгалтерия балансини тузадилар.
Баланснинг актив ва пассив қисмлари бўлимларга, бўлимлари гуруҳларга, гуруҳлари эса моддаларга бўлинади. Бухгалтерия балансининг моддалари корхонанинг айрим мулк тури, унинг ташкил топиш манбаи ва мажбуриятларни тавсифловчи сатр кўрсаткичидир. Баланснинг актив ва пассив қисмлари иккитадан бўлимдан иборат.
“Актив” - фаолиятли, амал қилиш, мавжуд бўлиш деган сўзлардан келиб чиққан. Шундан келиб чиқиб, актив деганда маблағлар қандай амал қилаётганлигини, ишлаётганлигини кўрсатувчи маблағлар гуруҳланишини тушуниш керак.
Активлар – бу олдинги амалга оширилган муаммоларни ёки олдин содир бўлган воқеалар натижасида корхонага келиб тушган, ва улардан фойдаланиш келажакда фойда келтирадиган иқтисодий ресурслардир.
Активлар уч хил хусусиятга эга бўлиши керак:
а) келажакдаги иқтисодий нафни ўзида мужассамланиши, бевосита ёки билвосита пул маблағлари ёки уларнинг эквивалентиларини кўпайтириш имконияти;
б) бу иқтисодий нафларни назорат қилиш қобилиятини мужассамлаш;
в) олдинги битимлар ёки бошқа воқеаларнинг натижаси бўлиши.
“Пассив” – фаолсиз, холис (бетараф) турмоқ, тушунтириш каби сўзларнинг илдизидан олинган. Тарихан бу атама дастлаб фақат қарзга олинган маблағларга нисбатан, яъни учинчи шахслар олдидаги мажбуриятларга нисбатан қўлланар эди. Бу билан мулк эгаси қарзга олинган маблағларга бўлган муносабатда ўзбошимчалик (бемалоллик)дан ўзини тутиши кераклиги таъкидланган эди. Кейинчалик «пассив» атамаси манбааларнинг бошқа моддаларига ҳам тарқатилган бўлиб, фақат корхона мажбуриятларини тавсифлабгина эмас, маблағлар турларини қандай мақсадларга мўлжалланганлигини ҳам тавсифлаш учун ишлатиладиган бўлди.
Манбааларнинг таркибий қисмини мажбуриятлар ташкил этади. Субъектнинг мажбуриятлари – бу олдинги амалга оширилган муаммоларни натижаси ёки келажакда ўзида мужассамланган иқтисодий нафни чиқиб кетиши ёки янги мажбуриятларни вужудга келиши билан якунланади.
Мажбуриятларни уч хил хусусиятга эга бўлиши керак:
а) активларни чиқиб кетиши ёки хизмат кўрсатиш йўли билан тўлашни вужудга келтирадиган мавжуд доимий мажбуриятни ўзида мажассамлаштириши;
б) субъект учун мажбуриятни бажарилиши мажбурийлиги ва қарийиб муқаррарлиги;
в) олдинги битим ёки олдинги воқеалар натижаси бўлиши.
Баланс кўрсаткичларидан қуйидаги иқтисодий кўрсаткичларни аниқлаб олиш мумкин.
Хўжалик юритувчи субъектнинг ўз маблағлари активларидан мажбуриятларини айирганига тенг.
Бухгалтерия балансининг хусусияти бўлиб, унинг актив қисми бўйича умумий суммаси пассив қисми бўйича умумий суммасига тенг келишидир.