Konstruksiyalar

63-rasm.

---

94
Plastik sharnirni va momentlarni qayta taqsimlashning sa-
marasi konstruksiyaga turli sxemalar bo‘yicha vaqtinchalik yuk-
lar ta’sir qilganda namoyon bo‘ladi. 
Misol tariqasida oraliqlari 6 m dan bo‘lgan ikki oraliqli 
uzluksiz balkani ko‘rib chiqamiz (63-rasm). Balka g = 8 kN/m 
doi miy yuk va v = 24 kN/m intensivlikda vaqtinchalik yuk bi-
lan yuklangan. 
Yuk uch xil sxemada qo‘yilishi mumkin:
1-sxema – balka uzunligi bo‘yicha doimiy va vaqtinchalik 
yuk 144kN• m ni tashkil qiladi, oraliq momentlari +81 kN•m.
2-sxema – doimiy va uzoq muddatli yuk chap tomonda-
gi  oraliqda:  tayanch  momenti  –  90  kN•m,  chap  tomondagi 
ora liq  momenti  +103  kN•m,  o‘ng  tomondagi  oraliq  momenti  
+1,1 kN•m. 
3-sxema – doimiy va vaqtinchalik yuklar birinchi oraliqda: 
ushbu epyura 2-sxema bilan bir xil bo‘lgani uchun uning rasmi 
keltirilmadi. 1-sxema maksimal tayanch momenti (modul bo‘yi-
cha), 2- va 3-sxemalar maksimal oraliq momenti hosil qiladi.
1-sxema bo‘yicha yuklanganda o‘rta tayanchda plastik 
sharnir hosil bo‘lishini ko‘zda tutib, qo‘shimcha ∆M epyu-
ra yordamida tayanch momentini 30% ga kamaytiramiz: 
 
144–43  =101  kN•m.  Bunda  maksimal  oraliq  momenti  81 
kNm dan 98 kNm ga o‘sdi, xavfli oraliq kesimlari esa chet-
ki tayanchga nisbatan 2,25 masofadan 2,48 m masofaga surildi. 
2- va 3-sxema bo‘yicha yuklanganda plastik sharnirni tayanch-
ga kiritishning ma’nosi yo‘q, chunki elastik tayanch momenti 
90 kN•m, shundoq ham 1-sxe ma bo‘yicha qayta taqsimlangan 
tayanch  momenti  101  kN•m  dan  kichik.  Tayanch  momenti-
ni 103 dan 98 kN•m ga kamaytirish foydaliroq tuyuladi, ular-
ni 1-sxema bo‘yicha qayta taqsimlangan momentlar darajasi-
ga ko‘tarish (90 kNm li tayanch momenti qiymatini ko‘tarish 
orqali). Lekin quyidagi sabablarga ko‘ra bunday qilish mum-

---

95
kin emas: tayanch momentlarining kamayishi oraliqda plas-
tik sharnir hosil bo‘lishini ko‘zda tutadi, bu esa 1-sxema bo‘yi-
cha yuklanganda, balkada uchta plastik sharnir bir vaqtda hosil 
bo‘lib, u mexanizmga aylanadi va buziladi. Bunday bo‘lmasligi 
uchun, 2-sxema bo‘yicha oraliq momentlarini shunday kamay-
tirish kerakki, ular 1-sxemadagi momentlardan ko‘p bo‘lsin. 
Bizning misolimizda oraliq momentlarini 101 kNm gacha ka-
maytirib, uni 1-sxemadagi tayanch momentiga tenglashtirish 
mumkin. Buni amalga oshirish uchun qo‘shimcha manfiy ∆M 
epyura qurib, tayanch momentini 94,7 kN•m gacha ko‘taramiz 
va u 1-sxemadagi qayta taqsimlangan momentdan kam bo‘ladi.
Demak, 1-sxema bo‘yicha yuklangan tayanchda plastik 
sharnir hosil bo‘ladi, 2-sxemada chap tomondagi oraliqda esa 
o‘ng tomondagi oraliqda hosil bo‘ladi. 
Endi bitta o‘qda uchta yakuniy epyurani quramiz (yukla nish 
sxemalari raqamlar bilan berilgan). Bu yerda modul bo‘yicha 
maksimal momentlar hisobiy hisoblanadi va ular tashqi egri 
chiziq ordinatalari bilan mos keladi. Bunday tashqi egri chiziqli 
epyuralarning yig‘indisi bukuvchi momentlar epyurasi deyiladi, 
shunga asosan armatura tanlanadi, materiallar epyurasi qurila-
di va nazariy uzish nuqtalari aniqlanadi. 
Shunday qilib, qayta taqsimlash natijasida tayanch moment-
larini 30% ga, kamaytirish va 2% armaturani tejash imkoniga 
ega bo‘linadi. 
E’tiborlisi shundaki, qayta taqsimlanish natijasida tayanch 
va oraliq momentlari modul qiymatlari bo‘yicha bir-biriga ya-
qinlashadi. M = ql
2
/11, bu yerda: q = g + v.