Konchilik” fakulteti “Noyob va radioaktiv metallar rudalarini qazish va qayta ishlash” kafedrasi

Arxey (grekcha "juda qadimgi") erasi - bu erada yerda hayvon organizmlari hamda o`simlik organizmlari bo`lmagan.

Proterozoy (grekcha proteros- "birlamchi", zoy-"hayot") erasi- bu erada noaniq qoldiqlar va bevosita belgilar bo'yicha boshlang'ich organizmlar yashagan bo'lishi mumkin.

Paleozoy (grekcha "qadimgi") erasi-unda hozirgilardan juda kam farq qiladigan, lekin ancha yuqori tuzilgan o'simlik va hayvonlar bo'lgan.

Mezazoy (grekcha "o'rta") erasi-unda mukammal tuzilgan o'simlik va hayvonlar bo'lgan.

Kaynazoy (grekcha "yangi") erasi-bu erada o'simliklar va hayvonlar hozirgilarga brogan sari o'hshab boradi.

Arxey, proterozoy eralari to’liq o’rganilmaganligi uchun biz paleozoy erasidan boshlab davrlarni o’rganamiz. Bu era olti davrdan iborat:

1. 
   Kembriy 2) Ordovik 3) Silur 4) Devon 5) Toshko’mir (Karbon) 6) Perm.
   

Mezazoy erasida davrlar uchga bo’lingan; 1.Trias, 2.Yura, 3.Bo`r.

Kaynazoy erasi ham uchta davrdan iborat:1. Paleogen 2. Neogen, 3 To`rtlamchi (Antropogen).

3-jadval

Eon, mln yil	Era, mln yil	Davr	Davomiyligi, mln yil	Chegaralar sanasi, mln yil
Fanezoroy 580 PH	Kaynozoy 65 KZ	To’rtlamchi Q	0,7	0,7
		Neogen N	22,3	22,3
		Paleogen P	42	65
	Mezazoy 180 MZ	Bo’r K	65	130
		Yura J	74	204
		Trias T	41	245
	Paleozoy 335 PZ	Perm P	45	290
		Ko’mir C	60	350
		Devon D	60	410
		Silur S	25	435
		Ordovik O	45	480
		Kembriy E	100	580±20
Proterozoy 2000 yaqin PR Arxey 1500 ortiq AR				2550±100
				Arxeyning pastki chegarasi aniq emas

Paleozoy erasidagi kembriy, silur, devon va perm davrlarining nomlari shu davrlarga xarakterli bo`lgan qatlamlar va organizmlar birinchi marta ta`riflangan joylarning nomlaridan kelib chiqqan. Tosh ko`mir davri yer tarixida birinchi marta toshko`mir konlari, jumladan, Donesk va Moskva yoni ko`mir havzalarini hosil qilgan, juda ko`p o`simliklar rivojlangan davr nomi bilan ataladi.

“Paleozoy erasi” terminini 1837 yilda A.S. Sedjvik tomonidan, mezazoy va kaynazoy eralarining nomi 1841 yilda D.J.Filipps tomonidan berilgan. Bu uch erani ba’zan Fanerozoy deb, Arxey va proterazoy eralarini esa, Kriptozoy deb atashadi.

Mezozoy erasidagi Trias davri shu davr qatlamlari jinslarining tarkibiga ko`ra keskin uch bo`limga ( trias-uchtalik degan so`z )bo`linganligi uchun shunday nom olgan. Yura davri esa shu davrga tegishli bo`lgan qatlamlar birinchi marotaba ta`riflangan sharqiy Fransiyadagi Yura tog`lari nomi bilan ataladi. Bo`r davri o`z nomini shu davrda juda ko`p miqdorda hosil bo`lgan tog` jinsidan olgan. Shimoliy Ukrainada bo`r qatlamining qalinligi 500 m dan ortiqdir.

Kaynazoy erasining davrlari o`z nomlaridan shu eraning hayvonot xususiyatlarini ifodalaydi. Biz paleogen davridayoq umurtqali sut emizuvchilarining qoldiqlarini uchratamiz va nihoyat, antropogen davridan boshlab odam yashay boshlagan. Yer tarixidagi ba`zi davrlarda yashab o`tgan asosiy reptiyalarning namoyondalari 4.10-rasmda keltirilgan.

1-Inostrancevia (kichik perm); 2-Pareiasaurus (kchki perm), 3-Lystrosaurus (trias); 4-Timsoh ajdodi (trias); 5-Mesosaurus (perm); 6-Plesiosaurus (erta yura); 7-Ichthy-osaurus (erta yura); 8-Rhamphor hunchus (kechki yura); 9-Pterod actulus (bo’r); 10-Pteraonodon (kechki bo’r), 11-Belodon (trias); 12-Stegosaurus (kechki yura-erta-bo’r); 13-Diplodocus(kechki yura); 14-Iguanodon(erta bo’r); 15-Triceratops (kechki bo’r).