Klinik dietologiya va nutrisiologiya

2-BOB. SOG‘LOM OVQATLANISH ASOSLARI VA ME’YORIY 
HUJJATLAR 
Soglom ovqatlanish tamoyillari 
Jismonan va ruhan baquvvat hamda faol yashash uchun har bir kishi sog‘lom 
turmush tarziga amal qilishi muhim ahamiyatga ega. Uning asosiy qismini sog‘lom 
ovqatlanish  tashkil  etib,  u  salomatlikni  asosi  uzoq  umr  ko‘rish  va  mehnat 
qobiliyatini oshiruvchi bosh omildir. Sog‘lom ovqatlanish deganda insonning hayot 
faoliyati,  me’yoriy  o‘sishi  va  rivojlanishini  ta’minlaydigan,  uning  salomatligini 
mustahkamlaydigan  hamda  kasalliklarni  oldini  olishda  yordam  beradigan 
ovqatlanish tushuniladi.  
Salomatlikni  saqlab  turish  uchun  zarur  bo‘lgan  oziq-ovqat  mahsulotlari 
tarkibidagi  asosiy  oziq  moddalarga  oqsil,  yog‘,  uglevod,  vitamin  va  mineral 
moddalar  kiradi.  Mutaxassislarning  tavsiyalariga  muvofiq,  kunlik  ratsionning 
quvvat  qiymati  10-15%  oqsillar,  30-35%  yog‘lar,  50%  uglevodlar  tomonidan 
ta’minlanishi  kerak  va  ular  sog‘lom  ovqatlanish  talabiga  mos  muvozanatlashgan 
holda bo‘lishi lozim. 
Uglevodlar  –  organizmning  quvvat  sarfini  qoplaydigan  asosiy  manba 
hisoblanadi. Ular asosan o‘simlik  mahsulotlarida; non, yormalar, kartoshka, qand, 
sabzavotlar, mevalarda ko‘p bo‘ladi. Yormalar, toza dondan va bug‘doy kepagi bor 
undan tayyorlangan non, kartoshka va guruch ovqatlanishda muhim ahamiyatga ega 
bo‘lib,  ular  balanslashtirilgan  ovqatlanishda  muhim  o‘rinni  egallaydi.  Yormalar 
tarkibida katta miqdorda turli xil oziq tolalar mavjud, kartoshka yuqori sifatli oqsili 
bilan xarakterlanadi. Guruch va terisi bilan qaynatilgan kartoshkada juda ko‘p kaliy 
bo‘lib,  u  ortiqcha  suyuqlikni  organizmdan  chiqib  ketishiga  yordam  beradi.  Yangi 
kartoshka  ko‘p  hollarda  po‘sti  bilan  qaynatiladi.  Mutaxassislarning  tavsiyalariga 
ko‘ra,  umumiy  kaloriyaning  taxminan  yarmi  non,  yorma,  kartoshka,  guruch 
hisobidan qoplanishi kerak, bu esa yurak-tomir, me’da-ichak, o‘sma kasalliklarining 
rivojlanish  va  moddalar  almashinuvining  buzilish  (qandli  diabet)  xavfini 
kamaytirishga yordam beradi. 
Uglevodlar  hujayra,  to‘qima,  hazm  shiralari  va  qon  quyultiruvchi  omillar 
tarkibiga kiradi.  
Oqsillar  organizmda  hujayralar  yaratilishi  va  immun  tizimining  shakllanishi 
uchun  kerak  bo‘lgan  asosiy  xomashyo  hisoblanadi.  Sarflangan  quvvatni  tiklash 
uchun  yog‘  va  uglevod  etarli  bo‘lmasa,  oqsillar  belgilangan  vazifalari  bo‘yicha 
ishlatilmay, quvvat tanqisligini to‘ldirish uchun sarflanadi. Ovqat bilan oqsilni ko‘p 
miqdorda  qabul  qilish  ham  organizmga  foyda  keltirmaydi,  sababi  ular  oldindan 
zahira holida yig‘ilish xususiyatiga ega emas. 

---

29 
 
Mahalliy sharoitda etishtirilgan mosh, no‘xat, loviya kabi dukkaklilar alohida 
e’tiborga loyiqdirlar - ular to‘laqonli oqsilning boy manbai bo‘lib hisoblanadilar. 
Yog‘lar  organizmning  barcha  hujayralari  tarkibiga  kiradi.  Ular  yog‘ 
to‘qimalarida  yig‘iladi  va  ovqatlanish  etarli  bo‘lmaganda  sarflanadigan 
«organizmning zahiradagi quvvati ashyosi» bo‘lib hisoblanadi. 
Ratsionning  30-35%  quvvati  yog‘  hisobiga  ta’minlanadi.  Yog‘  miqdorining 
yarmi  sariyog‘,  margarin,  o‘simlik  yog‘i,  hayvon  yog‘i,  tovuq  yog‘i  kabi  ko‘zga 
ko‘rinadigan yog‘larga, qolgan yarmi esa ko‘pgina oziq-ovqat mahsulotlari (go‘sht, 
sut,  qandolat  mahsulotlari)  tarkibida  yashirin  mavjud  bo‘lgan  yog‘larga  to‘g‘ri 
keladi.  Ayniqsa,  yog‘  miqdori  kolbasa  va  sosiskalarda,  kesilganda  ko‘rinmasada, 
juda  yuqori  bo‘ladi.  Bu  guruhdagi  ko‘pgina  mahsulotlarda  taxminan  50%gacha 
hayvon yog‘i bo‘ladi. Yog‘larni, ayniqsa hayvon yog‘larini ko‘p miqdorda iste’mol 
qilish salomatlik uchun zararli hisoblanadi. 
Vitaminlar  va  mikroelementlar  –  modda  almashinuvi  jarayonini  organizmda 
boshqaruvchi asosiy omillardir. Hozirgi kunda inson hayoti uchun zarur bo‘lgan 13 
ta  vitamin  mavjudligi  aniqlangan.  Bular,  RR,  S,  A,  D,  E,  K,  va  B  guruhidagi 
vitaminlar, foliy, pantoten kislotasi, biotindir. Har bir vitamin ko‘p qirrali vazifalarni 
bajaradi va ulardan birortasining  etishmasligi og‘ir kasallikka olib kelishi mumkin. 
Vitamin tanqisligi biron-bir chegaralangan odamlar toifasida emas, balki aholining 
deyarli  barcha  yoshdagi,  kasbdagi  va  millatdagi  guruhlarida  uchraydi.  Shunday 
qilib, vitaminlarning etarlicha qabul qilinmasligi ommaviy xarakterga ega bo‘lib, u 
inson  salomatligiga  umr  bo‘yi  doimiy  salbiy  ta’sir  ko‘rsatib  keladigan  omil 
hisoblanadi.  Muntazam  ravishda  turli  xil  meva  va  sabzavotlarni  iste’mol  qilish 
vitaminlar tanqisligini kamaytirishi mumkin, chunki har bir meva va sabzavotning 
ovqatlanishdagi ahamiyati turlicha. Masalan, yashil va to‘q sariq rangli sabzavotlar 
– qovoq, sholg‘om, ismaloq, petrushka, ukrop, kashnich, ko‘k piyoz, pomidor, shirin 
bulg‘ori, sabzi kabilar turli xil vitaminlar, jumladan A, V guruhi, S, D, PP kabilarga 
boy. 
Deyarli  barcha  meva  va  sabzavotlarda  S  vitamini  bo‘ladi,  unga  ayniqsa, 
petrushka,  ukrop,  ko‘k  piyoz,  shirin  bulg‘ori,  gul  karam  va  karam  tarkibida  ko‘p 
miqdorda  bo‘ladi.  Kartoshka,  piyoz,  yangi  uzilgan  karam,  sholg‘omni  har  kuni 
iste’mol qilish ratsiondagi S  vitamin  miqdorini kerakli darajada  muntazam  ushlab 
turadi.  O‘zining  sog‘lig‘i  haqida  qayg‘uruvchi  har  bir  inson,  hech  bir  ovqatlanish 
yangi  sabzavot  va  mevasiz  bo‘lmasligi  kerak,  degan  qoidani  o‘ziga  dasturulamal 
qilib  olishi  kerak.  Agar  texnologik  ishlovlardan  qaynatish  qo‘llanadigan  bo‘lsa, 
mahsulot  asta-sekin  qaynatilishi  va  qaynatish  uzoq  davom  etmasligi  kerak. 
Sabzavotli salatlarni ozgina o‘simlik  yog‘i qo‘shib, bevosita ovqatlanishdan oldin 
tayyorlash maqsadga muvofiqdir. Yog‘ to‘g‘ralgan sabzavotlar yuzasida parda hosil 

---

30 
 
qilib, kislorod ta’sirini chegaralaydi. Kislorod vitaminlarni parchalash hususiyatiga 
ega. 
Mineral  moddalar  –  ovqatlanishning  tarkibiy  qismi  bo‘lib,  ular  inson  hayot 
faoliyati  uchun  o‘ta  muhimdir.  Salomatlikni  saqlash  va  qo‘llab-quvvatlab  turish 
uchun  insonga  turli  xil  mineral  moddalar  zarur.  Har  bir  mineral  moddaning 
organizm uchun o‘ziga xos ahamiyati bor, shuning uchun mineral moddalar ovqat 
bilan  har  kuni  etarli  miqdorda  iste’mol  qilinishi  kerak.  Mineral  moddalar  suyak 
to‘qimasi va tishning asosini tashkil etadi, ular me’yordagi kislota-ishqor muhitini 
saqlab  turishga  yordam  beradi,  oqsil,  yog‘  va  uglevod  almashinuvlarida  ishtirok 
etadi,  yurak-tomir,  nerv,  me’da-ichak, qon yaratish  va quyulish  tizimi  faoliyatida 
ishtirok etadi, endokrin bez faoliyati va hazm shiralari faolligini qo‘llab-quvvatlaydi. 
Me’yorda faoliyat olib borishi uchun organizmga 16 turdagi mineral moddalar zarur. 
Organizmga kaltsiy, magniy, natriy, kaliy va fosfor kabi makroelementlar ko‘proq  
miqdorlarda,  temir  va  tsink  kabi  elementlar  kamroq  miqdorlarda,  yod,  selen, 
molibden  kabi  mikroelementlar  esa,  o‘ta  kichik  miqdorlarda  talab  etiladi,  biroq 
ularning salomatlikni saqlashdagi ahamiyati juda yuqoridir. 
Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ta’rifiga muvofiq bir yoki bir necha zarur 
oziq moddalarning nisbiy yoki mutloq etishmovchiligi, yoxud ortiqchaligi natijasida 
yuzaga keladigan ovqatlanishdagi 
buzilishlar  noto‘g‘ri  ovqalanish 
deb  yuritiladi.  Jahon  sog‘liqni 
saqlash 
tashkiloti 
sog‘lom 
ovqatlanish  tamoyillarini  ishlab 
chiqdi  va  ular  quyidagilarni  o‘z 
ichiga oladi: 
•  Kuniga  har  xil  oziq-ovqat 
mahsulotlarini iste’mol qiling. 
•  Kuniga  bir  necha  mahal 
har  xil  sabzavot  va  mevalar, 
yaxshisi  yangi  uzilgan  mahalliy 
meva va sabzavotlardan (har kuni 
kamida 400 g) iste’mol qiling. 
•  Non  va  yirik  tortilgan  un 
mahsulotlari, 
yormalar 
va 
kartoshka  har  kuni  iste’mol 
qilinishi kerak. 
•  Ovqat 
bilan 
iste’mol 
qilinayotgan 
yog‘ 
miqdorini 

---

31 
 
nazorat  kiling.  Ovqat  tayyorlashda  hayvon  yog‘larining  o‘rniga  ko‘proq  o‘simlik 
yog‘larini ishlating.  
• Yog‘li  go‘sht  va  go‘sht  mahsulotlarini  yog‘siz  go‘sht  hamda    dukkakli 
o‘simliklar, baliq, tovuq mahsulotlari bilan almashtiring. 
• Yog‘ miqdori kam bo‘lgan sut va tarkibida yog‘ va tuz miqdori kam bo‘lgan 
qatiq, suzma, tvorog va pishloq kabi sut mahsulotlarini iste’mol qiling. 
• Tarkibida  qand  miqdori  kam  bo‘lgan  oziq-ovqat  mahsulotlarini  tanlang  va 
shirinlik  hamda  shirin  ichimliklar  iste’molini  chegaralash  orqali  qand  miqdorini 
kamaytiring. 
• Tuzni  kamroq  iste’mol  qiling.  Tuzning  umumiy  miqdori  kuniga  bir  choy 
qoshiq - 5 grammdan oshmasligi  lozim. Faqat yodlangan osh tuzni iste’mol qilish 
maqsadga muvofiqdir. 
• Choy o‘rniga tabiiy sharbatlar yoki qaynatilgan suv iching yoki choyni asosiy 
ovqatlanishlar oralig‘idagi tanaffuslarda iste’mol qiling. 
• Ovqat  tayyorlash  jarayonida  uning  xavfsizligini  ta’minlash  va  tayorlash 
texnologiyasiga rioya qiling. Tez tayyorlanuvchi taomlarni kam iste’mol qiling. 
• Hayotining dastlabki 6 oyi davomida bolani faqat ko‘krak suti bilan boqing. 
Bolani 2 yoshgacha emizishga harakat qiling va qo‘shimcha ovqatlantirishga asta-
sekinlik bilan ko‘krak sutidan ajratmasdan o‘rgating. 
Tana  vaznini  tavsiya  qilingan  me’yorda  ushlab  turish  uchun  o‘zingizga 
kundalik  o‘rtacha  jismoniy  yuklama  berish  lozim.  Jahon  cog‘liqni  saqlash 
tashkilotining  ma’lumotlariga  ko‘ra,  dunyo  bo‘yicha  kasallanish  va  o‘limga  olib 
keluvchi  10  ta  asosiy  kasalliklardan  6  tasi:  semizlik,  kamqonlik,  diabet  va 
shuningdek yurak-tomir, jigar, buyrak kasalliklarining yuzaga kelishi va rivojlanishi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ovqatlanish hususiyati va uslubiga bog‘liqdir. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash  vazirligi Jahon Sog‘liqni saqlash 
tashkilotining  ratsional  ovqatlanish  piramidasini  mahalliy  mahsulotlar  asosida 
bo‘lgan shaklini tavsiya etadi. 
Dunyodagi  etakchi  ilmiy  markazlarda  olib  borilgan  kuzatuvlar  hayvon 
yog‘idan  va  yuqori  sifatli  un  mahsulotlaridan  tayyorlangan  taomlar  hamda 
shirinliklarni  me’yoridan  ortiq  tanovul  qilish,  ovqatlanish  tartibi  va  ritmiga  amal 
qilmaslik  semizlik,  yurak  qon-tomir  va  boshqa  qator  a’zolar  kasalliklariga  olib 
kelishini  tasdiqlamoqda.  Chunki  ular  qonda  xolesterin  (yog‘simon  zarrachalar) 
miqdorini  oshishi,  qon  bosimini  ko‘tarilishi,  miokard  infarkti,  bosh  miyaga  qon 
quyilishi  yoki  ishemik  insult  (bosh  miya  va  bo‘yin  tomirlarida  yog‘  pilakchalar 
o‘tirib  qolishi  oqibatida  unda  qon  aylanishining  o‘tkir  buzilishi),  qandli  diabetga 
moyillik  tug‘ilishining  asosiy  sabablaridan  biri  hisoblanadi.  Shu  o‘rinda  aholi 
orasida  tana  vazni  og‘ir,  ya’ni  semiz  kishilarning  tobora  ko‘payib  borayotganligi 
tashvishli bir holdir. Bu nafaqat bizning respublikamizda balki butun dunyo aholisi 

---

32 
 
orasida  ham  kuzatilmoqda.  Turli  manbalardan  olingan  ma’lumotlarga  ko‘ra,  er 
kurrasining  25  foiz,  40  yoshdan  keyin  esa  50  -  60  foiz  aholisida  ushbu  jarayon 
kuzatiladi.  Semizlik  so‘nggi  yillarda  tobora  ko‘proq  o‘smirlar  orasida  ham 
uchramoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlarida 35 foiz, Evropada esa 20 foizdan ortiq 
yoshlar  oshiqcha  tana  vazniga  ega.  Ilmiy  tadqiqotlarga  ko‘ra,  agar  tegishli  chora-
tadbirlar  ko‘rilmasa  2025  yilga  borib  semizlikka  uchraganlar  soni  ikki  barobarga 
ko‘payishi mumkin. 
Binobarin,  ovqatlanish  inson  salomatligiga  ta’sir  etuvchi  etakchi  omillardan 
biri ekan, butun dunyoda sog‘liqqa ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi taomnomalar yaratish 
borasida  muntazam  izlanishlar  olib  borilgan  va  bu  jarayon  hozir  ham  davom 
etmoqda. Ularning umumqabul qilinganlaridan biri Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi 
Garvard  jamoat  sog‘lig‘ini  saqlash  maktabi  tomonidan  taklif  etilgan  sog‘lom 
ovqatlanish  piramidasi  hisoblanadi.  Unda  ratsional  ovqatlanish  chizma  holida 
tasvirlangan  va  ushbu  piramida  2005  yilda  Jahon  Sog‘liqni  saqlash  tashkiloti 
tomonidan sog‘lom ovqatlanish asosi sifatida butun dunyo aholisi orasida qo‘llashga 
tavsiya etilgan.  
Piramidaning asosini jismoniy harakat, vaznni me’yorida saqlash va suyuqlikni 
me’yorida iste’mol qilish tashkil etsa, keyingi pog‘onasini boshoqlilar, dukkaklilar, 
kartoshka,  yorma,  guruch  va  shunga    o‘xshash  mahsulotlar,  undan  keyingi 
bosqichlarni  esa  ho‘l  mevalar,  sabzavotlar,  go‘sht,  baliq,  tovuq,  pishloq,  sut 
mahsulotlari, sariyog‘, tuxum kabilar tashkil etib, so‘nggi bosqich, ya’ni piramida 
cho‘qqisi  qandolat  mahsulotlari,  shakar,  tuz  va  yog‘lar  bilan  yakunlanadi. 
Ovqatlanish piramidasidagi non, yorma, guruch, bug‘doy, kartoshka va boshoqlilar,  
murakkab  uglevodlar  bo‘lib,  kaltsiy,  temir  va  B  guruh  vitaminlar  manbai 
hisoblanadi.  Kun  davomida  non  mahsulotlari  250-300  g,  kartoshka  150-200  g 
(pishirilgan holda), meva-sabzavotlar 400-500 g miqdorda tanovul qilish foydalidir. 
Meva  va  sabzavot  sharbatlarini  ovqatlanish  orasida  qabul  qilish  lozim. 
Piramida tarkibidagi sut va sut  mahsulotlari kaltsiy, oqsil, vitamin  A  va B  guruhi, 
hamda aminokislotalarga boy. Kun davomida yog‘i kam bo‘lgan 200 ml sut, yogurt, 
biokefir  ichish,  tvorog  va  pishloq  60-80  g,  shuningdek  soyali  mahsulotlar  qabul 
qilish maqsadga muvofiq. 
Piramidaning  hayvon  va  parranda  go‘shti,  baliq,  tuxum,  dukkaklilar, 
yong‘oqlar  qismida  oqsillar,  V  guruh  vitaminlari,  temir,  ruh,  fosfor  va  boshqa 
foydali  moddalar  mavjud.  Hayvon,  parranda  yoki  baliq  go‘shtini  100  g  miqdorda 
iste’mol qilish tavsiya etiladi. 
Oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilinganda ularni quvvati inson tanasining 
vazni,  yoshiga,  jismoniy  harakat  miqdori  va  kasbiy  xususiyatlariga  mos  bo‘lishi 
lozim. 

---

33 
 
Ma’lumki,  qarish  tabiiy  jarayon  va  biologik  qonuniyat  hisoblanadi  va  uni 
natijasida inson tanasida bir qator fiziologik va biokimyoviy jarayonlar sustlashadi. 
Tashqi  omillarga  nisbatan  chidamlilik  kuchsizlanadi  va  barcha  a’zolar  faoliyati 
zaiflashadi. Keksalikda ularga xos bo‘lgan kasalliklar (ateroskleroz, yurak-ishemik 
kasalliklari,  hafaqon  kasalligi,  suyak    bo‘g‘inlarida  tuz  yig‘ilish  holati,  asab 
kasalliklari va boshqalar) yuzaga keladi. Shuning uchun kasalliklarni oldini olish va 
keksalarda  sog‘lom  umrni  uzaytirishni  asoslaridan  biri  oqilona  ovqatlanishdir. 
Keksalarning sog‘lom ovqatlanishida ularning tartibi, ovqat tarkiblari o‘ziga xosdir. 
Ularning  hayvon  yog‘lari,  yog‘li  go‘shtlar  va  ulardan  tayyorlangan  mahsulotlar, 
hamda  shirinliklardan  tayyorlangan  mahsulotlarni  keskin  chegaralashlari  lozim. 
Taom  asosan  o‘simlik  yog‘ida  tayyorlanishi  lozim.  Turli  xil  yormalardan 
tayyorlangan  bo‘tqalar,  yog‘i  kam  pishloqlar,  kefir,  qatiq,  tvorog  va  boshqa  sutli 
mahsulotlar  ularga  tavsiya  etiladi.  Chunki  ular  tarkibida  suyakni  mustahkam 
qiluvchi kaltsiy moddalari va ateroskleroz, yurak qon-tomir, bosh miya kasalliklarini 
oldini oluvchi yog‘ni parchalovchi moddalar mavjud.  
Yoshi  ulug‘  kishilarga  istalgan  miqdorda  mevalar  va  sabzavotlar  tanovvul 
qilish tavsiya etiladi. 
Tibbiy  nuqtai  nazardan  kunda 4  marotaba  va  har kuni bir  vaqtda ovqatlanish 
maqsadga muvofiq. Bunday tartibga amal qilish ozuqalarning yaxshi hazm bo‘lishi 
uchun imkoniyat yaratadi. Taom qabul qilish miqdori va sonining ko‘payishi ovqat 
hazm  qilish  markazi  qo‘zg‘aluvchanligini  kamaytiradi  va  ishtahani  susaytiradi. 
Kunda  4  marotaba  ovqatlanganda  taxminan  25%  (600  -  700  kkal)  birinchi 
nonushtaga,  15  %  (300  -  400  kkal)  ikkinchi  nonushtaga,  35  %  (900  -  1000  kkal) 
tushlikka, 25 % (600 - 700 kkal) kechki ovqatga to‘g‘ri kelishi lozim. Yoshi 50 dan 
oshgan  kishilar  iste’mol  qiladigan  oziq  -  ovqatlarning  kaloriyasi  2500  -  2600  dan 
oshmasligi va yog‘ hamda shakar miqdori keskin chegaralanishi kerak. Shu o‘rinda 
kechki  ovqat  uyqudan  kamida  2-3  soat  oldin  iste’mol  qilinishi  kerakligini  alohida 
ta’kidlamoqchimiz. Go‘sht va baliqdan tayyorlangan taomlar (shu jumladan, yog‘li) 
asosan ertalab va kunduzi iste’mol qilinishi lozim. Kechki ovqat tarkibida osh tuzi 
keskin  chegaralanishi,  ko‘proq  sutli  taomlar  bo‘lishi  maqsadga  muvofiq.  Chunki 
ular uyqu vaqtida organizmning fiziologik faolligini o‘zgartirmaydi. Ulardan farqli 
o‘laroq tuzli, go‘shtli va baliqli ovqatlar yurak qon - tomir va nafas tizimiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatib, qon bosimini, yurak urish va nafas sonini pasayishi emas, aksincha 
ko‘payishiga  olib  keladi.  Iste’mol  qilinadigan  oziq  -  ovqatlarning tolalarga  (qora, 
quritilgan  va  bir  kun  oldin  pishirilgan  non  va  boshqalar),  vitaminlarga,  kaliy  va 
magniy tuzlariga boy bo‘lishi hamda taomlarni o‘simlik yog‘ida tayyorlanishi qon 
tomirlarda  skleroz  rivojlanishiga  to‘sqinlik  qilishini  esdan  chiqarmaslik  kerak. 
Kunlik  taomnomada  sabzavot  va  mevalardan  tayyorlangan  salatlar,  vinegretlar, 
karam,  pomidor,  bodring,  qovoq,  kabachka,  kashnich  etarli  darajada  bo‘lishi; 

---

34 
 
dukkaklilar ya’ni no‘xot, loviya, mosh shuningdek, turli qo‘ziqorinlar chegaralangan 
miqdorda  ishlatilishi  lozim;  pishloq  va  tvorogning  ham  yog‘sizlantirilgan  sutda 
tayyorlanganlaridan  foydalanish  maqsadga  muvofiq.  Ichish  uchun  achchiq 
bo‘lmagan choy,  meva sharbatlari, o‘tli damlamalar tavsiya etiladi. Bir so‘z bilan 
aytganda, ovqat ratsioni turli - tuman bo‘lishi va ular inson organizmiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatishi,  qarilik  va  kasallikka  olib  keluvchi  jarayonlarni  to‘xtatishi  yoki 
sekinlashtirishi kerak. 
Xaqiqatdan  ham,  Jahon  sog‘liqni  saqlash  tashkilotining  so‘nggi 
ma’lumotlariga  ko‘ra,  inson  salomatligi  va  uzoq  umr  ko‘rishi  10  foiz  hollarda 
tibbiyotga,  20  foiz  hollarda  uning  nasliga,  20  foiz  hollarda  tashqi  ta’sirlarga 
(ekologik,  iqtisodiy  va  boshqalar),  50  foiz  hollarda  esa,  uning  hayot  tarzi  va 
odatlariga, shu jumladan ovqatlanish tartibiga bog‘liq. 
Mamlakatimiz 
mustaqilligining 
dastlabki 
kunlaridan 
boshlab, 
xalq 
xo‘jaligining turli sohalarida, jumladan aholi salomatligini mustahkamlash borasida 
ham Resiublikamiz Prezidenti tomonidan chiqarilgan farmon va qarorlarga asosan 
tub islohotlar amalga oshirilmoqda. 
Qator  farmon  va  qarorlar  sog‘liqni  saqlash  tizimini  takomillashtirish  hamda 
aholi  o‘rtasida  sog‘lom  turmush  tarzi  va  uning  negizlaridan  birini  tashkil  etuvchi 
ratsional ovqatlanishni keng targ‘ib qilishga qaratilgan. 
Ona  tabiatimiz  yil  o‘n  ikki  oy  mevalar,  sabzavotlar  va  turli  ko‘katlardan 
iste’mol uchun foydalanish imkoniyatini bergan. Biz ushbu imkoniyatlardan unumli 
foydalansak,  sharqning  buyuk  allomalaridan  biri  Abu  Ali  ibn  Sino  o‘zinig  “Tib 
Qonunlari”  asarida  keltirilgan  «Kimki  o‘z  sog‘lig‘ini  saqlamoqchi  va 
mustahkamlamoqchi bo‘lsa, ovqatlanish tartibiga, iste’mol qilinayotgan ovqatning 
sifatiga, miqdoriga, ovqatni iste’mol qilish vaqti va uning hazm bo‘lish jarayoniga 
asosiy e’tiborni qaratmog‘i lozim» so‘zlariga amal qilgan bo‘lamiz.