Kirish. Ekologiya kursi, maqsadi, vazifasi, tuzilmasi va tarixi. Reja

1. Ozuqa elementlar muvozanati. Biotsenozlarda o’simliklar tomonidan o’zlashtiriladigan barcha ozuqa elementlari tuproqqa qaytadi. Agrofitotsenozda inson tomanidan h’osil bwlgan qismi chiqib ketadi. Shuning uchun ywqotilgan elementlarni wrnini qoplash uchun tuproqga wg’itlar solinadi.

2. Energiyalardan foydalanish. Biotsenozlar uchun yagona energiya manbai quesh energiyasi h’isoblanadi. Agrotsenozlar quesh energiyasini wzlashtirish bilan birga inson tomonidan qwshimcha energiya kiritiladi. O’g’itlar ishlab chiqarish, sug’orishishlari uchun h’am (agrotsenozdan tashqarida) energiya sarflanadi.

3. Yo’nalish va tanlash shakllari. Biogeotsenozda tabiiy tanlash kuzatiladi. Bunda o’zaro moslashish, raqobatlardagi turlar, tashqi muh’itning noqulay omillariga chidamli tomonga qarab ywnalgan bwladi. Agrotsenozda suniy tanlash etakchi h’isoblanib, inson tomonidan maksimal h’osil olish uchun ywnaltirilgan bwladi. Agrotsenozlar beqaror h’amjamoa, ularning barqarorligi va ravnaqi inson faoliyati bilan bog’likdir. Agar inson qaramay qwysa, suniy h’amjamoa tabiiy o’simliklar qoplami bilan almashinishi mumkin, masalan, qarovsiz yaylovlarda evvoyi o’simliklar (dag’al, tikonli, to’yimsiz) turlari egallaydi. Keyinchallik butunlay tabiiy yaylovlardagi o’simlik turlari tarkibi shakllanadi.

Ekotizim

Wyomingdagi Yellowstone Milliy bog’iga tashrif buyurib siz u yerda xuddi ikki shakldagi bir xil dasht manzarani ko’rishingiz mumkin. Bizda o’tli dashtda bizonga ergashgan qushlar uning atrofidagi kasallik tarqatuvchi chigirtkalarni tutadi. Bu manzara dasht hududini bir qismidir. Ekotizim barcha turdagi organizmlar yashaydigan hudud, shuningdek uning ichiga hayot mavjud bo’lmagan hududlar ham kiradi. O’simliklar, bizon, qushlar va hashoratlar, shu dasht ekotizimida birgalikda yashaydi. Suv, harorat, quyosh nuri, havo, tuproq dasht ekotizimining jonsiz omillaridir.

Ekologik suksessiya

Agar uyingizdagi maysalar umuman o’rilmasa nima bo’lgan bo’lar edi.? Maysalar uzun bo’lib ketar edi va tez orada yaylov kabi ko’rinishga ega bo’lar edi. Keyinchalik hududga hayvon yoki shamol orqali kelib qolgan urug’lardan o’simliklar o’sa boshlaydi. Keyin esa daraxtlar unib chiqa boshlaydi. Aslida esa 20 yilda biror marta bo’lsa ham mayzalar o’to’rish mashinasida o’rilgan deb aytish qiyin. Ekologlar sizning maysazoringiz qaysi eko tizim turiga kirishi haqida aytib bera olishadi. Agar bu o’rmon bo’lganda edi, ular sizga bu yerda o’sayotgan daraxtlar turi hamda ular o’sishi uchun qancha vaqt talab qilishi haqida oldindan aytib bera olishar edi. Hududda yashaydigan turlardagi bosqichma –bosqich sodir bo’ladigan o’zgarishlar ularning uzluksizligi normalligini bildiradi. Ketma-ketlik dunyo bo’ylab turli joylarda turlicha sodir bo’ladi.

Asosiy suksessiya.

Lava vulqonlar og’zidan otiladi va u yo’lida uchragan hamma narsalarni yo’q qila oladigan darajada juda qaynoq. U sovigandan so’ng esa toshdan iborat bo’lgan yerning bir shakliga kiradi. Bir kun kelib bu yerlar o’rmon yoki maysazorga aylanishini tasavvur qilish qiyin. Bu jarayon dastlab asosiy ketma-ketlik deb nomlangan o’simlik mavjud bo’lmagan joylardan boshlanadi. Bu jarayon uchib kelgan lishayniklar bilan birga boshlanadi. Bu turlar doimiy turlar deb ataladi qaysiki bir joyda doim yashovchi turlardir. Ular qurg’ochilikdan, yuqori haroratdan, sovuqdan va noqulay sharoitdan jon saqlab qolishadi va tez-tez tuproqqa aylanishadi.