Kasbiy psixologiya

                          Kasbiy psixologiya mutaxassislik fani sifatida. 
Kasbiy psixologiya fani ham ma’lum bir psixologik qonuniyatlarni o’rganadi 
va ularni amalda qo’llash bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqadi. 
Psixologik qonuniyat 
u  yoki  bu  ruhiy  hodisani  keltirib  chiqaruvchi  va  rivojlantiruvchi  sabab  bilan 
natijaning  ichki bog’liqligidan iboratdir. Bunday  psixologik  qonuniyatlardan biri 
ma’lum  sharoitda  u  yoki  bu  ruhiy  hodisaning  takror  namoyon  bo’lishidir. 
Psixologik  qonuniyatlarni  bilish  –  muayyan  psixik  hodisani  tushunish,  oldindan 
ko’ra  olish  va  ularni  qayta  tiklash  imkonini  beradi.  Shuningdek,  muxandis 
xodimlariga  fuqarolarning  ruhiy  faoliyatlari  umumiy  xususiyatlarini  chamalab 
ko’rishga,  fikr  yuritish  va  xulq-atvorlarini  belgilashga,  ayniqsa,  jinoyatchi 
shaxsining  qilmishlarini  ochish  ishlarini  tashkil  qilishda  xatoga  yo’l 
qo’ymasliklarida  yordam  beradi.  Har  bir  xodim  shaxsning  individual 
xususiyatlarini,  sof  tasodifiy  holatlarni  keltirib  chiqaradigan  boshqa  narsalarni 
hamisha o’rganib borishi va hisobga olishi shart. Psixologik qonuniyatlar umumiy 
va  juz’iy  bo’lishi  mumkin.  Umumiy  qonuniyatlar  hamma  shaxslarga  yoki 
ko’pchilikka aloqador bo’lishi mumkin. Masalan, hamma shaxslarda sezgilarning 
intensivligi  (tez,  jadal)  qo’zg’atuvchining  kuchiga  nisbatan  (o’rtacha  kuchiga 
nisbatan) logarifma mutanosibligida o’sib boradi. 
Juz’iy qonuniyatlar ba’zi yoshdagi kasb egalari va ba’zi toifadagi shaxslarga 
xos  qonuniyatlardir.  Masalan,  o’smirlarda  abstrakt  fikrlashning  tezlik  bilan 
rivojlanishi  hamma  shaxslarga  emas,  faqat  o’smirlarga  xos  bo’lgan  juz’iy 
qonuniyatdir. Psixologik qonuniyatlarni jiddiy o’ylab tashkil qilingan hamda rejali 
ravishda  olib  boriladigan  tekshirishlar  orqali  aniqlash  mumkin.  Qanchalik 
murakkab  bo’lishidan  qat’i  nazar,  ko’pgina  psixologik  tekshirishlar  mutaxassis 
uchun tushunarlidir  va ularni muvaffaqiyatli ravishda amalga oshirish mumkin. 

---

20 
 
Psixologik  qonuniyatlar  jarayonini  ba’zi  asosiy  bosqichlarga  ham  bo’lish 
mumkin. 

 
Masalaning  qo’yilishi
.  Har  qanday  ilmiy-tekshirish  ishlari  kabi, 
psixologiyada  olib  boriladigan  ilmiy  tekshirish  ishlari  ham  nazariy  va  amaliy 
ahamiyatga  ega  bo’lgan  masalani  aniqlashdan,  shuningdek,  bu  masala  fanda 
qanchalik  o’rganilganligini  bilish  uchun  mazkur  mavzuga  oid  adabiyotlarni 
o’rganishdan boshlanadi. 

 
Tekshirish metodikasini tanlash
. Psixologik kuzatishlar turli metodlar (bu 
metodlar  haqida  quyida  batafsil  fikr  yuritiladi)  bilan  olib  boriladi.  Ishning 
muvaffaqiyatli chiqishi ko’p jihatdan metodni tanlashga bog’liq bo’ladi. 

 
Aniq  ma’lumotlarni  to’plash
.  Ma’lumotlar,  I.P.Pavlov  ta’biri  bilan 
aytganda,  olim  uchun  go’yo  havodek  zarur  narsadir.  To’plangan  ma’lumotlar 
o’rganilayotgan muammoga mos kelishi zarur. Ilmiy ma’lumotlarga bo’lgan asosiy 
talab  –  ularning  to’liq  va  izchil  bo’lishidir.  To’plangan  ma’lumotlar 
o’rganilayotgan masalani har jihatdan tavsiflab berishi kerak. 

 
Aniq  ma’lumotlarni  ishlash
.  To’plangan  ma’lumotlarni  matematik  va 
mantiqiy  jihatdan ishlab  chiqish umumiylikni, tipiklikni  topish va ularni  tasodifiy 
materiallardan ajratish imkonini beradi. Bunda to’plangan materiallarning o’rtacha 
miqdori  (arifmetik,  kvadrat  va  h.k.),  foizi  va  boshqalar  aniqlanadi,  songa  oid 
ma’lumotlar  jadvallarga  joylashtiriladi,  grafik,  diagramma  ko’rinishlarida  aks 
ettiriladi.  Murakkab  mutanosiblikdagi  ma’lumotlarni  aniqlashda  esa  variatsion 
statistika metodlari qo’llanadi. 
