Касб-ҳунар таълими маркази касб-ҳунар таълими тизимини инновацион ривожлантириш, педагог кадрларнинг малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш институти

ИШЛОВ БЕРИЛГАН ЮЗАНИ ТЕКШИРИШ

Ишлов берилган юзани текшириш учун эговланган юзадаги қиринди чўтка ёки латта билан тозаланади. Заготовкани гирадан чиқариб текширилаётган юзасига чизгични қирраси билан перпендиқуляр қилиб қўйилади. Бунда чизгич бутун узунлиги бўйича юзани қоплаб туриши керак.
Ишлов берилган юзага бўялган тахтани қўйиб текшириш ҳам мумкин. Бу ҳолда текширув тахтасини қурум, кўк қизил ёки мойли бўёқ билан бўяб текшириладиган юзага қўйилади ва бир неча марта юза бўйлаб айлантирилади. Агар ишлов берилган юзада бўёқ бир текис тарқалса, у ҳолда заготовка яхши эговланган ҳисобланади. Қавариқ юзаларнинг бўёғини артиб қайтадан эговланади.

ЭГОВЛАШ ТУРЛАРИ

Деталга ишлов бериш унда қолдирилган қўйимни аниқлашдан, чизмани детал заготовкаси билан солиштиришдан бошланади. Текис сиртларни эговлашда йирик тишли ясси эговлардан фойдаланилади. Дастлаб заготовканинг сербар томонини эговлаб уни база қилиб олинади, кейин шу сиртга параллел бўлган иккинчи ва бошқа сиртлар эговланади. Ишлов бериладиган сирт доимо горизонтал ҳолатда бўлиши лозим.
Ботиқ юзаларни эговлаш учун заготовкани чизма бўйича режаланади. Металлнинг кўпгина қисмини арра билан қирқиб заготовканинг ботиқ қисмига учбурчак шакл берилади ёки пармалаб ярим цилиндр ҳосил қилинади. Кейин белгиланган режага қадар юмалоқ ёки ярим юмалоқ эгов билан эговланади. Эговнинг радиуси ишлов бериладиган ботиқ радиусидан кичикроқ бўлиши керак. Дастлаб ботиқ ўрни йирик тишли эгов билан режа изигача 0,3—0,5 мм қолдириб эговланади, кейин майда тишли эгов билан иш якунлаб қўйилади. Шаклни ёруғликка тутиб, тўғрилигини андоза бўйича, заготовка торецининг перпендикулярлигини эса бурчаклик билан текширилади.
Қавариқ юзаларни эговлашда ҳам заготовка чизма бўйича режаланади, арра билан деталнинг бурчакларини кесиб ташлаб унга пирамидасимон шакл берилади. Режа чизиғига 0,8—1,0 мм етказмасдан металл қатламларни аввал йирик тишли, кейин эса майда тишли эгов билан эговланади.
Цилиндр заготовкани эговлаш учун цилиндр чивиқнинг торецида берилган диаметр бўйича айлана чизилади, цилиндр атрофида торецдан режа чизиқлари ўтказилади. Заготовкани гирага горизонтал ҳолатда шундай маҳкамлаш керакки, унинг учи жағларнинг четидан, ишлов берилаётган чивиқ узунлигидан бир оз ортиб турсин. Эговни олдинга юргизганда ўнг қўл эговнинг дастаси билан пастга тушади, эговнинг олдинги қисми эса чап қўл билан томонга юргизилганда ўнг қўл эгов билан бирга кўтарилади, чап қўл эса эговнинг учи билан пастга тушади. Цилиндрсимон чивиқни квадрат қилиб эговлашда, унинг томонлари ўлчамига кейинги ишлов учун қолдирилган қўйим ҳам кириши керак. Саккиз бурчак ҳосил қилиш учун квадратнинг бурчаклари эговланади. Кейин уни эговлаб ўн олти бурчак шаклига келтирилади. Ниҳоят, цилиндрсимон чивиқ хосил бўлгунга қадар ишлов берилади.
Чивиқнинг диаметрини бир неча жойидан штангенциркул, юзани эса юқоридан радиус ўлчагич билан текширилади.
Эгри сиртлар билан чегараланган машина деталларини эговлашда ва кесишда ортиқча қисмларни кесиш ёки эговлашнинг мақбул усулларидан фойдаланиш лозим. Айрим ҳолларда заготовкани қўйим қолдириб арра билан кесилса, бошқа холларда контур бўйича пармаланади. Қўйим кўп қолдирилса, уни эговлаш учун бехуда вақт сарфланади, аксинча, унинг кам қолдирилиши, маҳсулотнинг яроқсизланишига олиб келади.