Асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар тафсилоти (9310, 9320,9330, 9340,9350, 9360,9370, 9380, 9390 счетлар бўйича)
Т/р
Бошқа операцион даромад тури
Корр. счет
Ойлар
Жами
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
АВ чиқимидан фойда
9210
2
Материаллар чиқимидан фойда
9220
......
.........
Жами
Ушбу шаклдаги жадвалларда ҳар бир счёт кесимида тизимлаб чиқилган бошқа операцион даромадлар тегишли ҳужжатлар ҳамда ҳисоб-китоблар асосида тасдиқланиши керак. Масалан, 9310 счётда акс эттирилган асосий воситаларнинг сотилиши ва бошқа чиқимларидан олинган жами фойда суммаси реаллигига иқрор бўлиш учун қуйидаги шаклдаги махсус аудиторлик иш ҳужжатини тузиш мақсадга мувофиқдир (18.8-жадвалга қаранг).
18.8-жадвал
Асосий воситаларнинг сотилиши ва бошқа чиқимларидан олинган фойда ҳисоб китоби (минг сўмда)
№
Асосий восита номи
Счет-фактура
Бош-ланғич қий-мати
Жам- ланган эски-риши
Қол- дик қий- мати
Сотиш қий-мати (ҚҚС-билан)
Шун-дан ҚҚС
Қайта баҳо-лаш- дан резерв суммаси
Сотиш нати-жаси (фойда, зарар)
№
Сана
1
Бино
15
15.01.
250000
175000
75000
115000
15000
20000
45000
2
Станок
67
20.12
80000
80000
0
11500
1500
5000
15000
Жами
330000
255000
75000
126500
16500
25000
60000
Ушбу жадвалнинг охирги устунчасидаги жамланган сумманинг Бош китобдаги Дт 9210 Кт 9310 ёзуви суммалари билан таққосланиши асосий воситалар чиқимидан олинган фойданинг ҳисобда тўғри ёки нотўғри акс эттирилганлигини аниқлашга имкон беради.
Аудиторлар асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадларни ҳам уларни акс эттиришга мўлжалланган счётларда тўғри ёки нотўғри акс эттирилганлигини тегишли аудиторлик ҳисоб-китобларини тузиш ва улар суммаларини ҳисоб маълумотлари билан таққослаш йўли билан аниқлайдилар.
Асосий фаолиятдан олинган барча бошқа даромадлар алоҳида-алоҳида текширилгач, улар бўйича ҳисоб ва ҳисоб маълумотларини аудит текшируви маълумотлари билан мос келиш ёки келмаслигини ифодаловчи қуйидаги йиғма жадвал-аудиторлик иш ҳужжатини тузиш мақсадга мувофиқдир (18.9-жадвалга қаранг).
18.9-жадвал
Асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадларни текшириш натижалари (минг сумда)
№
Асосий фаолиятнинг бошқа даромадлари гуруҳи
Счет т/р
Ҳисоб бўйича
Ҳисо- бот бўйи- ча
Аудит текши-рувида
Четланиш
Ҳисоб- га нисба-тан
Ҳисоб-отга нисбатан
Ҳисоб ва ҳисобот ўрта-сида
1
Асосий воситалар чиқимидан олинган фойда
9310
35000
35000
60000
25000
25000
0
2
Бошқа активларнинг чиқимидан олинган фойда
9320
25500
25500
25500
0
0
0
.............
Жами
650450
650450
725000
74550
74550
0
Шундай қилиб, асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар аудитида қуйидаги натижаларга эришилади:
1.Ҳисоботда акс эттирилган ва акс эттирилиши керак бўлган бошқа операцион даромадларнинг жами суммаси, шунингдек уларнинг алоҳида турлари суммаларининг ҳақиқий суммалари тасдиқланади.
2.Бошқа операцион даромадлардаги четланишлар аниқланади ва исботланади.
3.Бош китобдаги нотўғри ёзувлар кўрсатилади.
4.Четланишларни бартараф этиш бўйича таклифлар берилади.
Бошқа операцион даромадлар бўйича аудиторлик риски қуйидагилар эвазига ошиб кетиши мумкин:
* бошқа операцион даромадларнинг жами ҳақиқий суммаси, шунингдек уларнинг ҳар бир турининг ҳақиқий суммаси нотўғри тасдиқланса;
* бошқа операцион даромадларнинг фойда солиғи базасига қайта қўшилиши ёки ундан чегирилиши нотўғри ҳисоб-китоб қилинса;
*Бош китобдаги нотўғри ёзувлар қилинганлиги кўрсатилмай қолинса;
*четланишларни бартараф этиш бўйича таклифлар берилмай қолинса ёки улар нотўғри берилса.
Асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) аудити.Ушбу кўрсаткич реаллигини текшириш учун асос сифатида аудитор “Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот”нинг “Асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар)” номли 100-сатрида кўрсатилган суммани олади. Шундан сўнг, аудитор ҳисоботнинг “Сотишдан олинган фойда (зарар) номли 030-сатри бўйича ўзи аниқлаган суммадан “Давр харажатлари жами” номли 040-сатр бўйича текширувда аниқланган суммани айириш ва “Асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар” номли 090-сатр бўйича аниқланган суммани қўшиш орқали асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) суммасини аниқлайди. Ушбу топилган сумма аудитда аниқланган “Асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар)” номли 100-сатрда акс эттирилиши лозим бўлган суммани билдиради. Мазкур суммани ҳисоботда келтирилган сумма билан таққосланиши корхона ҳисоботида асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) кўрсаткичида қандай суммага четланиш мавжудлигини кўрсатади. Аудиторлар аудиторлик ҳисоботида асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) суммасидаги четланишларни қанчаси давр харажатлари ва қанчаси бошқа операцион даромадлар эвазига юз берганлигини таҳлил асосида очиқлаб беришлари лозим ҳисобланади. Чунончи, юқоридаги 18.1, 18.4, 18.6 ва 18.9-жадвалларда келтирилган шартли маълумотларни эътиборга оладиган бўлсак, асосий фаолиятдан олинган фойда ҳисоботда жами 78 517 944 сўмга кам қилиб кўрсатилганлигини ва буни қуйидагилар эвазига юз берганлигини кўриш мумкин:
* ялпи фойдани 9943002 сумга кам кўрсатилиши асосий фаолиятдан олинган фойдани шу суммага кам қилиб б кўрсатишга олиб келган;
*давр харажатларини 5975058 сумга кам кўрсатилиши асосий фаолиятдан олинган фойдани шу суммага ошириб кўрсатишга олиб келган;
*асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадларни 74550000 сумга кам кўрсатилиши асосий фаолиятдан олинган фойдани шу суммага камайтириб кўрсатишга олиб келган;
*жами четланиш – 78517944 (-9943002+5975058-74550000).
Демак, асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) кўрсаткичи бўйича аудит текширувлари натижасида қуйидагиларга эришилади:
1.Асосий фаолиятдан олинган фойда ва зарар суммаси тасдиқланади.
2.Асосий фаолиятдан олинган фойда ёки зарарлардаги четланишлар аниқланади ва исботланади
3.Четланишларни бартараф этиш бўйича таклифлар берилади.
Асосий фаолиятдан олинган фойда (зарар) кўрсаткичи бўйича аудиторлик хатари қуйидагилардан иборат бўлади:
*асосий фаолиятдан олинган фойда ёки зарарнинг ҳақиқий суммаси нотўғри тасдиқланиши мумкин;
*ҳисоботдаги четланишлар кўрсатилмай қолиниши ёки нотўғри кўрсатилган бўлиши мумкин;
*четланишларни бартараф этиш бўйича таклифлар берилмай қолиниши ёки нотўғри берилиши мумкин.
Молиявий фаолиятга доир даромадлар аудити.Ушбу кўрсаткични аудити корхонада молиявий фаолиятга доир қандай турдаги даромадлар олинганлигини билишдан бошланади. Аудиторлар бундай ахборотларни биринчи галда “Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот”дан, кейин эса Бош китобда молиявий фаолиятга доир даромадлар ҳисоби учун очилган счётлардан билиб оладилар.
Молиявий фаолиятга доир даромадлар аудитини қуйидаги кетма-кетликда ўтказиш мақсадга мувофиқ.
Биринчидан, Молиявий натижалар тўғрисида ҳисоботнинг 110-сатри “Жами молиявий фаолият даромадлари”, 120-сатр “Дивиденд кўринишидаги даромадлар”, 130-сатр “Фоиз кўринишидаги даромадлар”, 140-сатр “Молиявий ижарадан даромадлар” 150-сатр “Валюта курслари фарқидан даромадлар” ва 160-сатр “Молиявий фааолиятнинг бошқа даромадлари” да кўрсатилган ушбу даромадларнинг умумий суммалари текширишга асос қилиб олинади.
Иккинчидан, шундан сўнг тегишли сатрларда кўрсатилган молиявий фаолиятга доир даромадлар суммаларининг Бош китобда улар учун очилган счётларнинг маълумотлари билан мослиги текширилади. Ҳисобот ва Бош китобда кўрсатилган маълумотларнинг ўзаро мослиги молиявий фаолиятга доир даромадлар бўйича ҳисоб ва ҳисобот маълумотларининг ўзаро мувофиқлигидан, уларнинг мос келмаслиги эса бундай мувофиқликни таъминланмаганлигидан дарак беради.
Учинчидан, молиявий фаолиятга доир даромадларнинг ҳар бир тури уларни акс эттирувчи 9510 “Роялти кўринишидаги даромадлар, 9520 “Дивиденд кўринишидаги даромадлар”, 9530 “Фоиз кўринишидаги даромадлар”, 9540 “Валюта курслари фарқидан даромадлар”, 9550 “Молиявий ижарадан даромадлар”, 9560 “Қимматли қоғозларни қайта баҳолашдан даромадлар” ва 9590 Молиявий фаолиятнинг бошқа даромадлари” счётлар кесимида ойма-ой махсус жадваллар-аудиторлик иш ҳужжатлари кўринишида тизимлаб чиқилади. Ушбу жадвалларда ҳар бир счёт кесимида тизимлаб чиқилган молиявий фаолиятга доир даромадлар тегишли ҳужжатлар ҳамда ҳисоб-китоблар асосида тасдиқланиши керак. Масалан, 9510 счётда акс эттирилган роялти кўринишидаги даромадлар номоддий активларни ижарага бериш шартномаси ва унга қилинган иловадаги ҳисоб-китоб, дивиденд кўринишидаги даромадлар ушбу дивидендни ҳисобланганлигини тасдиқловчи хабарнома (авизовка) ёки келиб тушганлигини тасдиқловчи банк кўчирмаси билан тасдиқланиши лозим. Валюта курслари фарқидан олинган даромадларни аудиторлар ўзлари улар вужудга келадиган счётлар (410, 4310, 5210, 6010,6310 ва бошқалар) бўйича қайта ҳисоб-китоб қилишлари ва аниқлаган суммаларини ҳисобда акс эттирилган суммалар билан солиштириб кўришлари керак бўлади.
Тўртинчидан, текширув натижаларини аниқлаш ва умумлаштириш учун молиявий фаолиятга доир даромадлар бўйича ҳисоб ва ҳисобот маълумотларини аудит текшируви маълумотлари билан мос келиш ёки келмаслигини ифодаловчи қуйидаги йиғма жадвал-аудиторлик иш ҳужжатини тузиш мақсадга мувофиқдир (18.10-жадвалга қаранг).
