Jobasi: I. Kirisiw



Download 154,5 Kb.
bet2/15
Sana15.09.2021
Hajmi154,5 Kb.
#175223
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
Leksikologiya

Jeke leksikologiya belgili bir tildin` so`zlik quramın shıg`ıwı menen tariyx dawamında rawajlanıwı ko`z-qarasınan seması sol tildin` belgili bir da`wirdegi ko`z-qarasınan qarawı mu`mkin. Usıg`an baylanıslı leksikologiya tariyxıy (diaxroniyalıq) ha`m sıpatlama (sinxroniyalıq) leksikologiya bolıp bo`linedi.

So`zlerdin` ma`nilik ta`repleri – semasiologiyada qaraladı. Semasiologiya so`zlerdin` ma`nilerin ha`m ol ma`nilerdin` o`zgeriw jolların, semantikalıq zan`lılıqlardı izertleytug`ın arnawlı taraw bolıp esaplanadı. Leksikologiyanın` en` baslı tarawı – semasiologiya bolıp tabıladı. Onın` menen baslı leksikologiyanın` birinshi tarawı – onomosiologiya dep ataladı. Onomosiologiya zat yamasa qubılıstın` belgili bir so`z benen atalıwının` sebeplerin qarastıradı. Onomosiologiya zatlar ha`m qubılıslardın` atalıwı, belgileniwi tuwralı ilim. Onomosiologiya birinshi tarawı – onomastika ulıwma atlardı izertlewdi. Ol ekinshi bo`limnen ibarat: antroponimika – adam atların izertleydi. Ekinshisi toponimikanın` izertlew ob`ektisi – geografiyalıq atamalar.

Leksikologiya tildin` so`zlik quramındag`ı quraytug`ın so`zlerdi – leksikalıq birlikler retinde qarastıradı. Tildin` quramına birinshi so`zdin` sinonimi retinde qollanılatug`ın so`z dizbekleri de ushırasadı. Olar so`z dizbekleri bolg`anı menen ma`nisi jag`ınan jeke so`zler menen ten`, birinshi pu`tin leksikalıq birlik sıpatında qaraladı. Bular frazeologiyalıq so`z dizbekleri. Olardı izertleytug`ın leksikologiyanın` birinshi tarawı – frazeologiya dep ataladı. Frazeologiyada turaqlı so`z dizbeklerinin` tu`rleri, olardın` quramı ha`m qurılısı ha`m jasalıw usılları qaraladı.

Leksema til birligi sıpatında tayar tu`rinde, forması ha`m ma`nilik jaqtan pu`tinlik bolsa, so`z so`ylew birligi bolıp tabıladı, leksemalardın` mug`darı so`z ha`m so`z dizbeklerinde sa`wlelenip, atamalasıp, beyimlesiwi na`tiyjesinde ba`rha ko`beyip baradı. So`z leksemalardın` ha`m so`z jasalıw usıllarının` usaslıq ha`m qon`sılaslıq baylanısları tiykarında anıqlang`an, anıq forma, mazmun ha`m xızmet payda etken ko`rinis bolıp tabıladı. Usıg`an qaray so`ylewde so`zdin` tur ha`m formaların u`yreniw, tilde so`z jasaw u`lgilerin ajıratıw menen, so`z jasalıw u`lgilerinin` mu`mkinshilikleri ha`m o`zgesheliklerin anıqlaw menen ushlasıp ketedi. Til birliklerine sistemalıq jaqtan jantasıw, so`z ha`m leksemanın` parqın anıqlaw til biliminde so`z jasalıw, so`zdin` ma`nilik ha`m du`zilislik tu`rlerin u`yreniw menen de baylanıslı.

Leksema – bul ja`miyet ag`zaları ushın tayar tu`rinde, forma ha`m mazmunnın` biriwinen turatug`ın, grammatikalıq morfemalardı o`zine biriktire alatug`ın morfema tu`ri Leksemanın` sırtqı ta`repi forma, - nomema, al ishki ta`repi, ma`nisi, signifikatı – semema,. «So`z ma`nisin anıqlawda leksemalar sememaların belgilew ushın onı so`zlerden ajıratıp alıp u`yreniw mu`mkin emes».

Qaraqalpaq tilinde so`zler barlıq waqıtta tiykarg`ı tuwra ma`nilerde qollanılıp kele bermeydi. Al, kerisinshe, olar bunnan basqa o`zgergen ma`nide de qollanıla beredi. Biraq barlıq jag`dayda da so`zdin` tuwra ma`nisi onın` basqa ma`nilerin anıqlawda, tekserip ko`riwde o`lshewish bolıp qala beredi.


Download 154,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish