Jaxon tarixi

Mavzu№7: O’zbekiston respublikasi davlat 
arxiv jamg`armalari xujjatlarini 
turkumlash 
 
                             Reja. 
1.Kirish. 
2.Xujjatlarni MAF mikyosida turkumlash. 
3.Xujjatlarni arxiv mikyosida turkumlash. 
4.Xujjatlarni arxiv fondi mikyosida turkumlash. 
5.Xulosa. 
 
1.O’zbekiston Respublikasi Davlat arxiv jamgarmasi (DAJ) tarkibiga 1917 yildan oldingi 
davr  xujjatlari,  shuningdek  sovet  tashkilotlari,  idoralari,  korxonalari  faoliyatida  yuzaga  kelgan 
xujjatlar,  Uzbek  xalki  madaniyati,  tarixi,  san`ati,  adabieti  va  yozma  edgorliklari,  ilmiy  texnik 
xujjatlari, kinofotofonoxujjatlar, plakatlar, varakalar, proklomatsiya va xokazolar kiradi. 
DAJ xujjatlarini turkumlash uch boskichni Uz ichiga oladi: 1) O’zbekiston Respublikasi 
DAJ xujjatlarining umumiy turkumi; 2) arxiv doirasidagi xujjatlar turkumi; 3) arxiv jamgarmasi 
doirasidagi xujjatlar turkumi. 
2.SHunday  kilib,  turkum  ob`ekti  birinchi  bochkichda  O’zbekiston  Respublikasi  DAJ 
barcha xujjatlari, ikkinchi boskichda  — ma`lum bir  Arxivning  xujjatlari va  uchinchi  boskichda 
esa ayrim arxiv jamgarmasining xujjatlari buladi. 
A O’zbekiston Respublikasi DAJ xujjatlarini umumiy turkumlash 
DAJ xujjatlarini turkumlash  davlat  arxivlariga tugri  bulish  maksadida  ilmiy  guruxlashni 
nazarda tutadi. 
DAJ  xujjatlari  kuyidagi  asosiy  belgilari  buyicha  turkumlashtiriladi  va  natijada  davlat 
arxivlari tizimini tashkil kiladi: 
1) ayrim tarixiy davrlarga tegishli xujjatlar; 
2) respublika va maxalliy idoralarga tegishli xujjatlar; 
3) 
ayrim viloyat, shaxar va tumanlarga tegishli xujjatlar; 
4) davlat va jamoat faoliyatining ayrim soxalariga tegishli xujjatlar (masalan, adabiet va 
san`at, xarbiy va boshka soxalar); 
5) xujjatlarni tayerlash uslubi va texnikasiga. 
Ayrim tarixiy davrlarga tegishli xujjatlar 
Bu  turkum  belgisiga  asoslanib  DAJ  xujjatlari  ikki  guruxga  —  1917  yilgacha  bulgan 
xujjatlar va sovet davri xujjatlariga bulingan. 
SHu koidaga asosan kup yillar O’zbekistonda maxsus UzSSR Markaziy davlat tarixiy arxivi 
(MDTA), Markaziy davlat Oktyabr’ inkilobi arxivi (MDOIA) mavjud edi. MDTA da respublikadagi 
Oktyabr’ inkilobidan oldingi barcha arxiv xujjatlari saklangan. Viloyatlardaga inkilobdan oldingi 
barcha  arxiv  xujjatlari  xam  shu  arxivda  jamlangan.  MDOIAda  sovet  davri  arxiv  jamgarmalari 
yigilgan 1958 yili xar ikkala arxiv UzR MDAga birlashgan va maxsus bulim xisobida saklangan. 
Respublika va maxalliy tashkilotlarga tegishli xujjatlar 
Arxiv xujjatlarini markaziy va maxalliy axamiyati buyicha bulish, respublika idoralariga va 
maxalliy  idoralarga  tegishli  xujjatlarga  bulish,tegishli  davlat  arxivlari  —  respublika,  viloyat, 
shaxar, tuman arxivlarini tashkil kilishga asos buladi. 
Respublika idoralari xujjatlari markaziy davlat arxivlarida, viloyat idoralari xujjatlari esa 
viloyat davlat arxivlarida saklanadi. 
Viloyat va tumanlarga tegishli xujjatlar 
Arxiv  xujjatlari  kaysi  xududda  —  viloyat,  shaxar,  tumanda  tuzilgan  bulsa,  Usha  joyda 
saklanishi  kerak.  SHu  koidaga  asosan  Turkiston  general  gubernatorligi,  Turkiston  ASSR 
respublika  idoralari arxivi Toshkentda paydo bUlganligi tufayli Toshkentda  saklanadi  va  bu  arxiv 

---

 
jamgarmalarida  O’zbekiston  tarixidan  tashkari  barcha  Urta  Osie  respublikalari  xamda 
Kozogiston tarixiga oid xujjatlar xam bor. 
Davlat va jamoat faoliyatining ayrim soxalariga tegishli xujjatlar 
Davlat  va  jamiyat  faoliyatining  ayrim  soxalariga  tegishli  arxivlar  xam  buladi.  Birok 
O’zbekiston Respublikasida xozir davlat va jamoat faoliyatining ayrim soxalariga tegishli davlat 
arxivlari yuk. Boshka davlatlarda bunday arxivlar mavjud. Masalan, Rossiyada Adabiyot va san`at 
markaziy  davlat  arxivi,  kurolli  kuchlar  MDA,  Markaziy  davlat  xarbiy  tarixiy  arxivi  va  xokazo 
arxivlar bor. 
Xujjatlarni tayerlash uslubi va texnikasi 
DAJ xujjatlari tarkibida ilmiy texnika xujjatlari, kinofotofonoxujjatlar va boshka maxsus 
xujjatlar bor. SHu sababli xujjatlarni tayerlash uslubi va texnikasi buyicha turkumlash zarur buldi. 
SHu  maksadda  O’zbekiston  Respublikasi  ilmiytexnika  xujjatlari  Markaziy  davlat  arxivi  xamda 
kinofotofonoxujjatlar Markaziy davlat arxivi tashkil etilgan. 
3.. Arxivlar doirasida xujjatlarni turkumlash 
Arxivlar  doirasida  xujjatlar  arxiv  jamgarmalari  buyicha  turkumlashtiriladi.  Arxiv 
jamgarmasi  —bu  ma`lum  tashkilot,  idora,  korxona  eki  ayrim  shaxs  faoliyati  natijasida  vujudga 
kelgan  arxiv  xujjatlaridir.  Arxiv  jamgarmalari  xajmi  jixatidan  katta  eki  kichik  bUlishi mumkin. 
Masalan, 1—15 ta ish jildidan iborat arxiv jamgarmasi xam bUlishi mumkin. Masalan, MDAda 
Sirdare, Samarkand, Fargona viloyatlari ayrim volostlari kozilarining arxiv jamgarmalarida 1—3 
tadan yigma jild bor. SHuningdek, Turkiston generalgubernatori devonxonasi jamgarmasida 30 
mingdan  ortik  yigma  jild  bor.  Lekin  arxiv  jamgarmasi  ana  shunday  katta  bUlipshga  karamay,  
bitga jamgarma deb xisoblanadi. 
4. Arxiv jamgarmasi doirasida xujjatlarni turkumlash 
Arxiv  jamgarmasi  doirasida  xujjatlar  yigma  jildlar  bUyicha  turkumlashtiriladi.  Arxiv 
jamgarmasi  shu  jamgarmani  tashkil  kilgan  idora  faoliyat  ko’rsatgan davrni,  ya`ni tashkil  kilingan 
kundan to tugatilgan kungacha bUlgan xujjatlarni Uz ichiga oladi. 
Arxiv  jamgarmasiga  arxiv  kollektsiyasi  xam  kiradi  va  jamgarma  Urnida  xisobga  olinadi. 
Arxiv  kollektsiyasi  arxiv  jamgarmasiga    bir  idora  xujjatlari  emas.  Kollektsiyada  bir  necha 
idoralar  Xujjatlari  bUlishi  mumkin.  Kollektsiya  —  ayrim  xujjatlar  yigindisidir.  Masalan,  UzR 
MDAda Vakfnomalar kollektsiyasi va frontdan Kelgan xatlar kollektsiyasi saklanadi. 
5.Jamgarmalarni arxiv binosida joylashtirish 
Arxiv  binosida  arxiv  jamgarmalarini  joylashtirishda  ularning  Uzaro  boglik  jixatlari 
xisobga olinadi. Masalan, UzR MDAda 1917 yildan oldingi arxiv jamgarmalari aloxida saklanadi. 
Sovet  davri  arxiv  jamgarmalari  xam  ma`lum  tartibda  saklanadi.  Masalan,  Oliy  davlat  organ 
(idora)lari  jamgarmalari  bir  joyda,  sanoat,  kishlok  xUjaligi,  madaniyat  va  xokazo  soxalar 
bUyicha xujjatlar aloxida saklanadi. 
                          
 
 Tayanch so’z va atamalar 
1.Turkumlash. 
2.Milliy arxiv fondi. 
3.Fond ta`sischisi. 
4.Arxiv fondi. 
5.Arxiv kollektsiyasi.              
  
                             Nazorat savollari 
1.Milliy arxiv fondi deganda nimani tushunasiz? 
2.Milliy arxiv fondi xujjatlarini turkumlash nima degani? 
 

---