ABSTRAKTSIONIZM (lot. abstractio -mavhumlik, noma’lumlik, uzoqlashish).
20-a.da avval tasviriy san’atda paydo bo’lib, keyin adabiyotga o’z ta’sirini o’tkazgan
oqim. Namoyandalari — CHarlьz Novard, Styuoriy Devis, Krauford, Retner, Morris,
M. Seyfer, P. Mondrian, Paulo Klee va b. san’at borliqning emas, san’atkor his-
tuyg’ularining in’ikosi degan g’oyani ilgari surishgan. Bu oqimdagilar ijodida his,
tuyg’u, xayol borliqdan uzilgan chiziqlar, geometrik shakllarda namoyon bo’ladi, shakl
va mazmun bir-biriga singib ketadi, ya’ni an’anaviy tushunchadagi mazmun va shakl
o’z mohiya-tini yo’qotadi. A.ning ta’siri frantsuz she’riyatida ayniqsa sezilarlidir. A.
badiiy adabiyotda «antiroman» va b. ko’rinishlarda namoyon bo’lmoqda. A.oqimi
namoyandalari «voqelikni inkor etish evaziga ruhiy voqelik» yaratmoqchi bo’ladilar.
AVTORITARIZM (lot. auctoritas — hokimiyat) — davlatni idora qilish usuli. A.da
siyosiy hokimiyat hukmdor shaxsning yoki yetakchining siyosiy irodasi va qarorlari
asosida amalga oshiriladi.
ALOGIZM (yun. a — inkor qo’shimchasi, logos — idrok) — ilmiy bilishda
mantiqiy fikrlashning rolini inkor etadigan okim. A. tarafdorlari tabiat va ijtimoiy
hayotning taraqqiyoti hech qanday qonuniyat, tartib va zaruriyatga bog’liq emas, ularda
tartibsizlik hukmron, degan nazariyani olg’a suradilar. A. intuitsiya, ishonch, aqidalarni
mantiqqa qarama-qarshi qo’yadi.
ANARXIZM (yun. anarchia — hokimiyatsizlik, beboshlik) — rahbar sifatida
faqat alohida shaxsning xohish-irodasinigina tan olib, har qanday hokimiyat va davlat
tuzumini rad etuvchi jamiyat to’g’risidagi ta’limot. Antik dunyo zamonidayoq A.ga
xos fikr yuritish alomatlari bo’lgan, qad. xristianlikda diniy shaklda, keyinchalik o’rta
asrlar mazhablarida ham uchraydi. Lekin ilmiy nazariya sifatida A. keyin paydo
bo’lgan. Nemis faylasufi K. SHmidt (SHtirner), frantsuz olimi P. Prudon, rossiyalik
M. Bakunin uning nazariyotchilari hisoblanadi. A. ba’zi o’rinlarda liberalizm b-n
chatishib ketadi, har qanday davlat hokimiyatini yo’qotishni va ishlab chiqaruvchilar
uyushmalarining federatsiyasini tuzishni yoqlaydi.
AKADEMIZM (frants. academisme) — tasviriy san’atdagi yo’nalish. Qad. dunyo
va Uyg’onish davri san’ati shakllari, san’atning tashqi ko’rinishlariga taqlid qilishga
asoslangan. A. badiiy ta’limni tartibga solishga, mumtoz an’analarni «abadiy» qonunlar
tizimi va qo’llanmalariga aylantirishga imkon yaratdi. San’atda qad. an’analarga va
yuksak madaniylikka tayanish bu ta’limotning kuchli tomonlaridan edi. Dastlab
Bolonьya akademiyasi (Italiya) da paydo bo’lgan (16- a.) bu yo’nalish keyinchalik
Yevropa mamlakatlariga keng yoyildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |