J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari


-rasm . Valuta risklari va ularni bosliqarish usullarining ta sn ifla n ish i



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/170
Sana28.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932991
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   170
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

7.1-rasm . Valuta risklari va ularni bosliqarish usullarining ta sn ifla n ish i.
179


O peratsion riskning vujudga kelishi tijorat ban k larin in g ke- 
lajakdagi pul o ik a z m a la rig a valuta kursining ta ’sir qilishi bilan 
tushunliriladi. O datda tovar va x izm atlarn ing sotilishi va ular 
b o ‘yicha pul to io v la rin in g sotuvchi hisobraqam iga kelib tushi- 
shi bir vaqtda sodir b o im ay d i. Xorijiv valutada savdo qiluvchi 
yirik kom paniyalarning kelajakdagi pul oqim lari valuta ayirbosh- 
lashdagi o'zgarishlar tufavli riskka duchor b o ia d i. Shu sababli 
kom paniyalar keiajakda qancha m iqdorda m illiy valuta olishini 
aniq bihnaydi. C hunki suzib yuruvchi valuta kursi rejim ida valuta 
kursi talab va takJif asosida shakllanadi va doim iy o'zgarib turadi.
O peratsion risk mavjud b o ia r ekan, firm alar 3 ta yirik vazifani 
bajarishi lozim bo ‘ladi: b irinchidan, risk darajasini aniqlash; ik- 
k in ch id an , riskni xedjirlash kerakligi yoki zaru r emasligi borasida 
qaror qabul qilish; uch inch id an , agar riskning barchasini yoki bir 
qism ini xedjirlashga qaror qilinsa, mavjud xedjirlash vositalaridan 
eng m aqbulini tanlash.
H ar bir firrna xedjirlash borasida biror qaror chiqarishdan 
oldin barcha valutalar (u sh artn om alard a qoilaydigan) bo'yicha 
o ‘zining sof operatsion riskni aniqlashtirishi lozim . Bu yerda «sof» 
term ini m a iu m bir vaqt va valutada keiajakda kutiladigan barcha 
kirim va chiqim larn in g konsolidatsiyalashtirilishini bildiradi.
K utiladigan pul k irim lari va ch iq im lari borasida hisobot 
tuzishda h a r bir shoxobchadagi boshqaruvchilar m uh im rol 
o ‘ynaydi. M arkazlashgan boshqaruvchilar g uru hi turli m uddat- 
larda va har bir valutadagi keiajakda kutiladigan sof pozitsiyasini 
aniqlash uchun shoxobchalarning hisobotlarini um um lashtiradi. 
H ar b ir shoxobchaning sof valuta pozitsiyasini sinchkovlik bilan 
ko‘rib chiqish orqali m ultim illiy kom paniyalar o ‘zining um um iy 
so f riskini aniqlashi m um kin.
Lekin am aliyotdan m a ’lum ki, kom paniyalarning shoxobcha- 
larid an bir nechtasi olzaro qaram a-qarshi valuta pozitsiyasini 
egallashi m um kin. Bunda valuta kursi qanchalik o‘zgarm asin, bu 
ikki shoxobchaning um um iy sof kutiladigan riski 0 ga teng b o ia d i, 
y a’ni riskka barham beriladi. Shuning uchun ko‘p shoxobchali
180


kom paniyalar b archa sh o xo bchalarnikini em as, balki bir-birin i 
riskini qoplam aydigan sh oxobchalarining valuta pozitsiyalarini 
ta h lil qilishi lozim . Bu vaqt va iqtisodiy jih a td a n korxona uch u n
foydali hisoblanadi.
Ayrirn hollarda kom paniya o‘zin in g baho siyosatini opera- 
tsion riskni xedjirlash uchun qayta ko‘rib chiqishi m u m k in , ya’ni 
firm a eksport va im p o rt sh artn o m alarid a bir xil valutadan foy- 
dalanishga harak at qiladi. Lekin xorijiy valutadagi pul k irim lari 
va ch iq im larin in g m uddat jih a td a n m uvofiq kelishida cheklovlar 
m avjud. Shuning uchu n o d atd a firm a lar m a’lum darajada tra n - 
zaksion riskka duch keladi va ular turli xedjirlash vositalari orasi- 
d an o p tim alin i ta n lash i talab etiladi.
O peratsion riskni xedjirlashning quyidagi vositalari am aliyot- 
da keng tarqalgan:
— fyuchers orqali xedjirlash;
— forvard orqali xedjirlash;
— pul bozori xedjiri;
— valuta opsioni orqali xedjirlash.
X edjirlash vositalarini ta n lash d an avval firm alar h ar bir vosi- 
ta taqozo qiladigan pul o q im larin i batafsil taqqoslashlari lozim . 
Turli xedjirlash vositalarining nisbiy afzalliklari vaqt o ‘tgan sayin 
o ‘zgarishi tufayli eng m aqbul xedjirlash vositasi ham o'zgarib tu - 
radi.
Fyuchers orqali xedjirlash.
Valuta fyuchersini xarid qilish. Valuta fyuchersini sotib ol- 
gan firm a belgilangan m ud d atda, o ‘rnatilgan bahoda, kelishilgan 
valutada va belgilangan m iqdorda valutani sotib olish huquqiga 
ega b o ‘ladi. Kelajakdagi xorijiy valutadagi kreditorlik qarzlari 
b o ‘yicha toMovlarni xedjirlash uch u n firm a yaqin kelajakda zaru r 
b o ig a n valuta uchun valuta fyuchersini sotib olishi m um kin.
Forvard orqali xedjirlashda b itim lar m a’lum m akonda-birjada 
em as, balki virtual tuzilishi ham m u m k in . B undan tashqari for­
vard bitim i sum m asi bitim ishtirokchilari talabidan kelib chiqib 
tuziladi, ya’ni fyuchersga o ‘xshab stan d artlashtirilm aydi. Shun-
181


day b o isa d a , bu bitim ishtirokchilariga nisbatan q at’iy m ajburiyat 
yuklaydi.
Pul bozori xedjiri deyilganda o ‘zgarish ehtim oli m avjud valu- 
tad a m a’lum pozitsiyani egallash tu sh u n ilad i. B unda agar kor- 
xona m a’lum m u d d a td an s o iig xorijiy valutani to ia s h i lozim 
b o is a va xorijiy valuta qadri oshishi kuzatilayotgan b o ‘lsa, m il- 
liy valutada b an k d an kredit oladi va bu m ablag‘ni xorijiy valu- 
taga ayirboshlab, bankka belgilangan m uddatga q ad ar depozitga 
joylashtiradi.
Valuta opsioni orqali xedjirlash nisbatan qim m at va o ‘z navba- 
tida qulay hisoblanadi, u xaridoriga m ajburiyat emas, balki huquq 
beradi. Agar opsion bitim i kursi am aldagi kursga n isbatan no- 
qulay b o ‘lsa, unda xaridor opsiondan foydalanm aydi va uni m ud- 
dati o ‘tgandan so‘ng bekor b o iish ig a yo‘l qo‘yib beradi va qulay 
bahoda bozordan zaru r m ablag‘ni xarid qiladi.
Valuta riskini boshqarish qiyin b o ig a n turi bu iqtisodiy risk- 
dir. C hunki f'irma bozordagi mavjud k o n yu nk tura o ‘zgarishidan 
ham talafot ko‘rishi m um kin. Kurs o‘zgarishi hisobiga korxona 
sotib oladigan xomashyo tovarlari va u sotadigan tayyor m ahsu- 
lot kuchli ta ’sir ostida qoladi. Bunda korxonaning rejalashtiri 1 - 
gan tushum ga erisholm ay qolishi valuta kursi iqtisodiy riskining 
yorqin salbiy oqibati hisoblanadi. C hunki korxona talab va ta k lif 
q on un in i tartibga solish im koniyatiga ega em as. Shu tufayli bun- 
day riskni boshqarish usuli sifatida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish 
m um kin:
1. Korxona operatsion faoliyatini restrukturizatsiya qilish. 
B unda korxona xarid qiladigan xom ashyolar va sotadigan tovar­
lari bitim ining bir-biriga nisbatan teskari korrelyatsiyada b o ig a n
valutalarda tuzilishi m aqsadga muvofiq sanaladi.
2. Sotib olinadigan va sotiladigan tovarlar bitim i m uddatini 
b irxillashtirish. Bunda korxona tovarlarini sotgan kuni xomashyo 
sotib oladi va valuta kursi riskidan m a iu m m a ’no d a him oyala- 
nadi. Lekin korxona tovarlarini qachon va qancha m iqdorda so- 
tilish in i rejalashtira olm aydi.
182


T ranslyatsion risk turli xorijiy valutadagi m a b la g ia rn i ja m - 
lan m a moliyaviy h iso bo tn i tuzish paytida bitta valutaga ayir- 
boshlashda yuzaga keladi. B unda kurs o ‘zgarishi haqiqatda salbiy 
ta ’sirni yuzaga keltirm aydi. C h u n k i xorijiy valutadagi m ablag‘ 
h aq iq atd a ayirboshlanm aydi, u h isobraqam da tu rad i, faqat bitta 
valutaga hisobot uchun translyatsiya qilinadi.
L ekin b u n d a m u a m m o bu translyatsiyaning b ozor ishtirokchi- 
lariga bir aksiyaga to ‘g£ri keladigan d aro m ad sifatida signal beri- 
shida nam oyon b o ia d i. B oshqacha aytganda, joriy kurs bo‘yicha 
tarnslyatsiyalangan m ablag‘n in g kam ayishi hisobiga aksiya bahosi 
pasayishi m u m k in . Bu esa, investorlar uch un noxush xabar hisob- 
lanadi. Shu tufayli, korxonalar translyatsion riskni ham m uddatli 
valuta bozori bitim lari yordam ida xedjirlashga kirishadi. B uning 
salbiy to m on i shundaki, korxona m a b la g ia ri haqiqiy valuta ris- 
ki yo‘qotishiga duch kelm agan holda, tu zilgan bitim sum m asiga 
haqiqiy riskka uchraydi. B uning natijasida haqiqiy yo‘qotishlar 
ham yuzaga kelishi m um kin.

Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish